Η ποίηση είναι ζωή

ΚΡΙΤΙΚΕΣ

ΖΩΗ ΣΑΜΑΡΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΑΥΓΗ (7/8/2017) ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ Ο πρωτομάστορας Χρόνος

Όταν άρχισα να διαβάζω το νέο ποιητικό βιβλίο του Αντώνη Σκιαθά, με τίτλο Ευγενία –το όνομα της κόρης του–, η σκέψη μου πήγε στις θεατρικές παραστάσεις της Γαλλικής Αναγέννησης. Εκεί, για να ξεπεραστεί η τεχνική δυσκολία που προέκυπτε από την αλλαγή σκηνικών, παρουσιάζονταν παράλληλες σκηνές, την ίδια στιγμή, πάνω στην ίδια εξέδρα, σαν να περίμενε κάθε σκηνή τη σειρά της να αφηγηθεί τη δική της πλευρά και να αναδείξει τους δικούς της ήρωες. Ο χρόνος έπαιζε τους ρόλους του σε εύρος και σε βάθος, προσθέτοντας νέα νοήματα στο έργο.
Στην Ευγενία, ο ποιητής χτίζει μια πλατφόρμα πάνω στην οποία παρελαύνουν οι πρόγονοι, οι γεννήτορες, οι συγγενείς και οι επίγονοι. Θα μπορούσαν, μας λέει, οι τρεις πρώτες ενότητες να ήταν διαφορετικές ποιητικές συλλογές. Ωστόσο, καθώς δεν έκανε τελικά αυτή την επιλογή, παρακολουθούμε τις μεταμορφώσεις του ποιητικού υποκειμένου και βλέπουμε ότι ανάγεται σε τόπο συνάντησης των γενεών. Κι αυτό γιατί ο στάσιμος χρόνος μεταλλάσσεται σε στιγμές και αναδύεται μέσα από τη διάρκεια του χρόνου που ρέει, ενώ η ενιαία συλλογή κερδίζει από τη συμπύκνωση του χωροχρόνου. Η σιωπή των οκτώ ετών από την τελευταία συλλογή του ποιητή τού έδωσε τη δύναμη να εντρυφήσει στην τρομακτική σιγή που επικρατεί πριν από τη δημιουργία, τη στιγμή που μεταβάλλεται σε επικοινωνία με άτομα που πλέον σιωπούν, σε συμβάντα που έχουν καταδικαστεί στη λήθη. Πρόκειται για αναπαράσταση της Ταφής πριν από την Ανάσταση.

Στην ποιητική συλλογή του 1996, Φαντασιώσεις ενός οδοιπόρου, ο Αντώνης Σκιαθάς είχε ήδη προβλέψει αυτή την εξέλιξη: Ένα κορμί είναι όμορφο, / όταν στολίζεται / την άμμο της Σαχάρας (σ. 92). Στην Ευγενία οι Πρόγονοι μας ζητούν να ζήσουμε σε προαιώνιες / και αβάσταχτες σιωπές, ενώ οι Γεννήτορες μιλούν ευθέως για την τολμηρή σιωπή / της ποίησης, τολμηρή, προφανώς, γιατί, χωρίς λέξεις, η ποίηση κινδυνεύει να αυτοκαταστραφεί. Και τότε ο Σκιαθάς ανακαλύπτει, όπως κάθε γνήσιος ποιητής, πως, όταν η γλώσσα συναντά τη σιωπή με τόλμη, η ποίηση γεννιέται.
Το μότο του βιβλίου, με τον ομώνυμο τίτλο «Ευγενία», μας προειδοποιεί με υπονοούμενα, με λέξεις που κινούνται συγχρόνως στο φως και στο σκοτάδι: Μικρές ιστορίες / για το μπλε, / που, όταν έφτασε / στο φως, / άρχισε τις εκπτώσεις, ενώ ο πρώτος στίχος της συλλογής, Είχε προχωρήσει για τα καλά ο αιώνας, μοιάζει με υπότιτλο και, με τον αργό ρυθμό του, επιβεβαιώνει την παντοδυναμία του χρόνου, τη ροή της Ιστορίας, που κανείς, όσο σπουδαίος και αν είναι, δεν έχει τη δύναμη να ανακόψει. Ο χρόνος τρέχει και μεταμορφώνεται συνεχώς, για να αναδυθούν το τώρα, στο πρόσωπο της Κόρης-Ευγενίας, και το Εγώ, στο πρόσωπο του Πατέρα-Ποιητή. Ο ποιητής ψάχνει να ανακαλύψει τις «επτά ταριχεύσεις του Εγώ» για να ολοκληρωθεί, όπως τα επτά χρώματα της Ίριδας ολοκληρώνουν την αντανάκλαση του ηλιακού φωτός. Το ταξίδι στην ιστορία της γενιάς του θα του αποκαλύψει τη δική του ταυτότητα, θα μετατρέψει το σώμα του σε γενέθλιο τόπο της ποίησης, σε ταχυδρόμο που μεταφέρει τη δημιουργία από γενιά σε γενιά. Ανακαλύπτει το ρόλο των εικαστικών τεχνών στην ποίηση πίσω από τρανταχτά ονόματα, όπως Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, που δεν είναι ο Έλληνας. Είναι Έλληνας, όμορφος Έλληνας, Ελλήνων γόνος. Αν δεν ήταν El Greco, θα ήταν διαφορετικός, αλλά εξίσου μεγάλος. Μέσα από τη συνάντηση της ποίησης με τη ζωγραφική, ο συμβολισμός των χρωμάτων θριαμβεύει, με το μπλε –σε πολλές αποχρώσεις και πλούσια νοήματα– να ξεχωρίζει, το λευκό να ακολουθεί. Οι ποιητές, μας θυμίζει, ζουν απ’ τις θυσίες του φωτός. / Βέβαια, άλλοτε με το φως και / άλλοτε με το σκοτάδι γράφουν / τις αξίες του Εγώ, / πάντα όμως με το πρώιμο γαλάζιο / γράφουν το Εμείς και ας είναι / ακόμα νύχτα.
Η ποίηση του Αντώνη Σκιαθά αναδεικνύει, σε κάθε στίχο της, τη θαυματουργή δύναμη της ελληνικής γλώσσας. Μέσα στις χιλιετίες της ύπαρξής της, η γλώσσα μας απόκτησε την ικανότητα να κρατά ζωντανή την Ιστορία και, ενδεδυμένη με διαχρονικές χρήσεις των λέξεων, να αλλάζει ακατάπαυστα, να μεταμορφώνεται. Στην ποιητική συλλογή Χαίρε αιώνα, του 2002, ο ποιητής αναρωτιέται: Ποιος επιτέλους θα μιλήσει / για τη μετάβαση από τη συλλαβή / στη λέξη; (σ. 134)
Η σιωπή γίνεται κραυγή, η κραυγή λέξη∙ και τότε η ποίηση και ο πολιτισμός γεννιούνται. Οι έννοιες «χρόνος» και «γλώσσα» συναντιούνται, ερωτοτροπούν, αναδημιουργούνται. Η λέξη σημαίνει αλλιώς κάθε φορά που επαναλαμβάνεται ή ξεκινά ένα νέο ταξίδι να συναντήσει συνώνυμα ή αντώνυμά της.
Όπως στην ενότητα «Οι συγγενείς», λέξεις που παραπέμπουν στον πολιτισμό, αναγεννούν τον πολιτισμό, τον καλούν να αναδυθεί μέσα από την Ιστορία, να γίνει ορατός, παραμένοντας, ωστόσο, πνεύμα, για να ενδυναμώσει τη θέση του ποιητή στην καρδιά της δημιουργίας του: Λείψανα βροχής σ’ όλη την πόλη./ Διασχίζουν άοπλες τις εύμορφες των νερών πατρίδες η Μάνα μου και η Κόρη μου. […]/ Η πρώτη είπε στη μικρή: Στους χρόνους σου οι θνητοί όσο Ιούλη και να πιουν, καρπούζι δεν θα ανθίσει./ Η μικρή φοβήθηκε του θέρους τους αλαλαγμούς και τις σκιές του Αυγούστου.
Η συνέχεια της ζωής και της δημιουργίας από τη Μάνα του Ποιητή στην Κόρη του περνά μέσα από το ποιητικό υποκείμενο και ανατρέπει την ψυχολογία του βάθους, που θέλει την αιωνιότητα να είναι κυρίως θηλυκή, να πηγαίνει από μάνα σε κόρη. Ο στόχος της ποίησης –να εδραιώσει την παρουσία του ποιητή μέσα στην Ιστορία– διευρύνεται και συνδέει εδώ, επιπλέον, τις δύο μορφές αιωνιότητας του πλατωνικού Συμποσίου.
Η ενότητα «Οι συγγενείς» διακόπτει τη φυσική ροή του χρόνου –πρόγονοι, γεννήτορες, επίγονοι– και παραπέμπει στο ρόλο της κοινωνίας, πηγή του υλικού που παράγει τον ποιητικό λόγο. «Πρόγονοι» επίσης δεν είναι μονάχα τα οικογενειακά μας πρόσωπα αλλά και τα πρότυπά μας, οι καταξιωμένοι ποιητές που, με τη δημιουργία τους, παλεύουν ενάντια στη λήθη, επικουρούν τους επιγόνους που δεν έχουν ακόμη προσδιορίσει την ποιητική τους ταυτότητα. Σημαντικό ρόλο παίζει η γνωστή φράση «με τον τρόπο τού…», προφανής αναφορά στο ποίημα του Σεφέρη. Με την αρχική της έννοια –της μίμησης των μεγάλων που προηγήθηκαν–, επαναλαμβάνεται στην ποίηση του Αντώνη Σκιαθά, παίζοντας με κυριολεξία και μεταφορά, όπως, «Με τον τρόπο του ποιητή Έκτορα Κακναβάτου», ή «Με τον τρόπο του ήχου».
Όταν ο ποιητής επιβεβαιώνει ότι ο όρκος μας για την ποίηση δίνεται «με πάθος ανένδοτο», παραπέμπει στον ανένδοτο αγώνα, και εξηγεί, ίσως άθελά του, γιατί στο κάλεσμα των μεγάλων νεκρών, υπάρχουν αντιστασιακοί ανάμεσα σε ποιητές και ζωγράφους: ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, ο Άρης Βελουχιώτης, ο Γεώργιος Μπουζιάνης, ο Νικόλαος Πλουμπίδης, ο Έκτορας Κακναβάτος. Η πάλη ανάμεσα στην κραυγή και τη γραφή, ως Αγία Γραφή, γίνεται σε μια συνάντηση τεχνών και εποχών. Πιο κάτω θα γράψει: Κι ας είναι οι χρόνοι άλαλοι / και οι γραφές για λίγους.
Η γλώσσα, με χρονικές αποχρώσεις, οδηγεί σε κορύφωση του παρελθόντος στην τωρινή στιγμή. Και ενώ οι τόποι συγκρούονται, οι χρόνοι συναντιούνται. Η ποίηση του Αντώνη Σκιαθά είναι ένα πλούσιο, σε κραυγές και χρώματα, υφαντό τέχνης και ζωής. Και αυτό γιατί ο ποιητής […] / Δωρίζει στη σιωπή / τίτλους ιδιοκτησίας.

ΕΛΕΝΗ ΧΩΡΕΑΝΘΗ diastixo.gr (03/2/2017)

Ο ποιητής Αντώνης Σκιαθάς είναι ευρύτερα γνωστός και από το περισπούδαστο έντυπο λογοτεχνικό περιοδικό Ελί-τροχος με έδρα την Πάτρα, του οποίου είχε τη διεύθυνση έξι χρόνια (1993-1999). Έχει εκδώσει δέκα ποιητικές συλλογές, μία ποιητική ανθολογία, έχει γράψει ένα θεατρικό και μια βιογραφία του Νικολάου Γύζη.

Η Ευγενία, που φέρει το όνομα της κορούλας του (Ευγενία-Μιχαέλα) περιέχει ποιήματα που «θα μπορούσαν να είχαν εκδοθεί σε τρεις αυτόνομες εκδόσεις» αλλά ο ποιητής προτίμησε «να εκδοθούν υπό τον γενικό τίτλο Ευγενία, μια συλλογή συμπληρωμένη από αναγκαία σχόλια και αντίστοιχες σελίδες ημερολογίου, υπηρετώντας με αυτό τον τρόπο το όλον της πυθαγόρειας σιωπής και της πλατωνικής θέασης τους κώδικες του ποιητικού βίου».

Η «Ευγενία» στην ποίηση του Αντώνη Σκιαθά είναι ένα πολυσυλλεκτικό πρόσωπο, μια ηρωίδα, που κουβαλάει μεγάλη κληρονομιά οικογενειακού και ιστορικού ελληνικού βίου. Και δρασκελώντας με τεράστιους διασκελισμούς χώρου, χρόνου και ιστορίας ενώνει και διαχωρίζει συγχρόνως τις διαστάσεις του χωροχρόνου και της ιστορίας:

Σ’ ένα μεγάλο μπόγο
όλα τα ασημικά της φάρας του Γιαννούλη Χαλεπά,
με μια αλλαξιά εσώρουχα του στρατηγού της επανάστασης,
Ιωάννη Ρούκη εξ Ευβοίας
[…]
Έτσι φορτωμένοι περάσαμε τη γέφυρα του Ευρίπου,
με χιλιάδες κλουβιά πουλιών
να γεμίζουν
πούπουλα με χρώματα τις όχθες του μοιραίου
τραβήξαμε κατά την άβυσσο των σιωπηλών λιμένων
της πόλεως του Ανακρέοντος.
(Δραπέτης χρόνος)

Με το περιεκτικό εισαγωγικό ποίημα, ο Αντώνης Σκιαθάς δίνει τις διαστάσεις και τις παραμέτρους πάνω στις οποίες κινείται όλη η ποιητική σύνθεση. Και βοηθάει τον αναγνώστη, τον μελετητή του να προσεγγίσει το έργο.

Ύστερα από το κατατοπιστικό προλογικό ποίημα, δίνει τις κατευθυντήριες γραμμές της κίνησής του στον ανθρωπογεωγραφικό και τον ιστορικό/θρησκευτικό χώρο. Αρχίζει από τις «μέρες των πανηγυρισμών», κι αφού αναφερθεί επί τροχάδην στην πορεία του ελληνισμού –της ατομικής του περιπέτειας και του ιστορικού βίου των Ελλήνων– από νύχτες σε νύχτες καταλήγει στον αφανισμό:

Τις μέρες των πανηγυρισμών
του πολιούχου …
[…]
με λέξεις στίχους και σκέψεις
ανοίξαμε τις εκκλησιές
και σώσαμε στα μανουάλια μας φως
για τις μεγάλες νύχτες
[…] του θέρους
[…] και αυτού του αφανισμού.

Και καταλήγει στην απότιση φόρου τιμής στους πρωτεργάτες του ιστορικού γίγνεσθαι, θεωρώντας τον ιστορικό/ανθρωπογεωγραφικό χρόνο τρισδιάστατα: παρελθόν, παρόν και μέλλον:

Των προγόνων.
(Των γεννητόρων
Των συγγενών.)
Των επιγόνων

Χωρίζει την ποιητική του σύνθεση σε τέσσερις ενότητες, τις οποίες και αναφέρει στο αφιερωματικό πεντάστροφο ποίημα: «Οι πρόγονοι / στα ιερά του Μελάμποδα» και όπου εντάσσει εννέα ποιήματα. Θα μπορούσαν να αποτελούν την προϊστορία της γενιάς του, που τυχαίνει να είναι συγκαιρινά προϊστορία των συγχρόνων του Ελλήνων. Αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα και ονόματα σημαντικών δημιουργών που άφησαν τη σφραγίδα τους στην κοινωνία, την παιδεία, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό με συχνούς χρονικούς διασκελισμούς και αναδιπλώσεις. Από την πόλη του Τολέδο και τον τελευταίο ληστή:
Πηγαίνοντας προς τη βροχή,
ακούγονταν
ο ένας μετά τον άλλο
οι χρησμοί
της Ροδάνθης Σκεπαθιανού,
μητέρας
του τελευταίου ληστή
της πόλεως του Τολέδο

Αναφέρεται στον ποιητή Έκτορα Κακναβάτο, στο έθνος των τοκογλύφων στα όρια της Τροίας, στις βροχερές αγορές της μονής Δαφνίου, στον Φρόυντ, στον Διγενή, στις άηχες νύχτες του Ομήρου, μ’ έναν δικό του ιδιόμορφο, αφηγηματικό, εύρυθμο τρόπο, χωρίς να φοβάται να καλύπτει τις αποστάσεις με ανάλαφρες, έντεχνες κινήσεις στον ποιητικό χωροχρόνο, για να κλείσει την ενότητα καταφεύγοντας:

Στο ιερό του Μελάμποδος
Το μελαγχολικό μαύρο
των προγόνων
[…] στις μοναχικές στιγμές των Μυκηνών
[…] κοντά στην Αμφίπολη
[…] που έχουν
καλά κρυμμένες
τις νίκες του Αλέξανδρου
ο Παρμενίονας
και η Ρωξάνη του Οξυάρτη.

Ακολουθούν οι ενότητες «Οι Γεννήτορες στη νήσο των Σπετσών», για τους οποίους ορίζει τον τόπο και ζωγραφίζει τους «τίτλους ιδιοκτησίας» με ιλαρές εικόνες χρωματικής και αρωματικής πανδαισίας.

Στην κατάνυξη των λεμονανθών
Ο ποιητής
[…] ανακαλύπτει
τα λάθη για τα Χερουβείμ
[…] δωρίζει στη σιωπή
τίτλους ιδιοκτησίας.
[…] Κτήματα απουσίας
Σε χρόνους θρυμματισμένους.

Με τον ίδιο τρόπο συνεχίζει το ποιητικό οδοιπορικό αναφερόμενος στους συγγενείς και στη συνέχεια τον απασχολεί το μετά, οι επίγονοι, ο ιστορικός τους βίος.

Ο ποιητής μέσα σε τούτη τη συλλογική έκδοση των ποιημάτων του αποπειράται να ιστορήσει ποιητικά και να κλείσει τον ιστορικό και κοινωνικοπολιτικό βίο των Ελλήνων παράλληλα με της δικής του γενιάς την περιπέτεια. Να μετουσιώσει σε ποίηση, με λίγα λόγια, την ιστορία και τον πολιτισμό των Ελλήνων, με τα συν και τα πλην του. Και με το δικό του τρόπο πραγματοποιεί το όραμά του.
Θα κλείσω αυτό το σημείωμα με χαρακτηριστικούς στίχους από το ποίημα «Σκέψεις για τις παρουσίες»:

Βαθιά μεσάνυχτα
ακούω το τρένο των τρεις και πέντε,
στην ενδοχώρα του σώματος,
οι ήχοι αποκρουστικοί,
κυριεύουν το ριζικό του σκότους,
μ’ αφήνουν και πάλι άυπνο
στου Άθω τις γαζίες.
[…]Μετρώ τους μυρωμένους χρόνους
γράφοντας και σβήνοντας πάντα
του ίδιου ποιήματος το κάλλος.

Περιγράφω, λοιπόν, το βίο
των άτιμων λέξεων
που με βασάνισαν
τότε και τώρα
με χειρονομίες
σκέψεις και άυπνες μέρες.

Αυτός ο ατελείωτος, ο αδυσώπητος, ο ανηλεής αγώνας με τις «άτιμες λέξεις», τις αδάμαστες ενίοτε, η αναμέτρηση με την εύρυθμη, την εύθραυστη και απαιτητική ποιητική έκφραση, είναι που κάνει τη διαφορά ανάμεσα στον καθαρό, νοηματισμένο ποιητικό λόγο και στην προχειρότητα, την άνευρη στιχοπλοκή.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΟYΡΑΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΑΥΓΗ (2/4/17) Σελίδες ημερολογίου

Είναι γόνιμη η σιωπή για τους ποιητές. Αγρανάπαυση. Ο Αντώνης Δ. Σκιαθάς επανέρχεται με όχι μία αλλά με τρεις συλλογές σε συσκευασία μιάς. Σε ενιαίο τόμο με τίτλο «Ευγενία» συστεγάζονται: Οι πρόγονοι στα ιερά του Μελάμποδα, Οι γεννήτορες στη νήσο των Σπετσών, Οι συγγενείς στα ιαματικά νερά της Αιδηψού. Λόγος ελλειπτικός, περιεκτικός αλλά όχι αφαιρετικός. Καμία μεταμοντέρνα α-νοησία δεν βλάπτει ως δάκος τον καρπό της ελιάς την πλούσια καρποφορία του ποιητή-καλλιεργητή. Γιατί τα ποιήματα, αγαπητοί μου φίλοι, είναι απλώς «η κορυφή του παγόβουνου». Ή ζούμε ποιητικά με αλληλεγγύη, ενσυναίσθηση και αγάπη προς τον πλησίον ή δεν είμαστε τίποτα. Ούτε καν «χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον». Στα χρόνια της Κρίσης, η ποίηση έφυγε από το ομφαλοσκοπούμενο «εγώ» της ψευδαισθητικής Αφθονίας, εγκατέλειψε τις χημικές ή φυτικές παραισθήσεις κι επέτρεψε στο έντρομο «εμείς» προκειμένου να συν-δημιουργήσουμε την επόμενη μέρα, με Ισότητα, Ελευθερία, Δικαιοσύνη, Αξιοπρέπεια για όλους τους ανθρώπους, χωρίς διακρίσεις, χωρίς αποκλεισμούς κι εξαιρέσεις.

Για τούτο αγαπώ την ποίηση του σεμνού Αντώνη Σκιαθά: γιατί είναι βαθιά ανθρωπιστική κι ανθρωποκεντρική. Δεν καταφεύγει σε εύκολες μεγαλοστομίες, ναρκισσισμούς κι εμπάθειες. Δεν πρόκειται διόλου για ένα κακομαθημένο «εγώ» που επιζητεί βραβεία κι επαίνους. Τουναντίον, ο συνδιευθυντής του περιοδικού Ελί-τροχος, ο αυθεντικός κι εμβριθής ποιητής, ο λάτρης της ελληνικής γλώσσας ως εργαλείου δημοκρατίας κι αναλαμπής, δεν πτοείται από τις συνήθεις υπαρξιακές μικροψυχίες πολλών ομοτέχνων του. Αγαπάει τη γυναίκα, τιμάει την κόρη του Ευγενία-Μικαέλα Α. Σκιαθά (που έδωσε, προφανώς και το όνομα σε αυτό το περιεκτικό βιβλίο). Είναι φιλαλήθης και γλωσσοπλάστης, αλλά με διακριτικό σεβασμό στον κοινόχρηστο κώδικα και χωρίς να επιδιώκει να μας εντυπωσιάσει. Παραπέμπει σε ομοτέχνους και εικαστικούς. Τον τόμο κοσμεί σχέδιο του ζωγράφου κι εκδότη του περιοδικού «Νέο Επίπεδο» Γιάννη Στεφανάκι, «ειδικά δημιουργημένο για την έκδοση Ευγενία». Αυτή η συνεργασιμότητα, η συνάντηση τεχνών κι ανθρώπων, η προσπελασιμότητα στο Άλλο, που συναπαρτίζει το «εμείς» είναι και η σεφερική αγωνία που σαρκώνεται εδώ με αισθητικό τρόπο, σχεδόν διαχρονικό.
Εξαίρετη η λακωνικότητα του ποιητικού λόγου. Το δίπτυχο ποίημα «Ήθη επαϊόντων» καταλήγει σε ένα τρίστιχο γνωμικό που λειτουργεί και ως αυτοτελές επίγραμμα και καταδεικνύει την συνθετική ικανότητα του έμπειρου ποιητή, δεξιότητα αξιομνημόνευτη: «Τριζόνια / στις ήττες της γλώσσας / του Ρωμανού του Μελωδού» (σελ. 30).
Και το ποίημα «Μια μακρινή πρόγονος η Ντόνα Μάαρ» καταλήγει: «Βούρκωσα γράφοντας / ονόματα / σε όσα χαρτάκια έμειναν / παγκάρια να στολίζουν» (σελ. 35).
Στο πεζό ποίημα με τίτλο «Η κόκκινη ομπρέλα» υπογραμμίζουμε το αριστουργηματικό: «Την πλησιάσαμε με τον τρόπο του ελαφιού που σκύβει να πιει νερό» (σελ. 81)
Πολλά τα ανθολογίσιμα ποιήματα. Τι να πρωτοδιαλέξει κανείς;
Από τις «Σελίδες Ημερολογίου το κάλλο για των παρουσιών»: «Τα λάθη μου εταίρες μεταβάλλουν, / όλους τους ορισμούς του Πλάτωνα / που έχω φυλακτό στο θωρηκτό μου στήθος» (σελ. 97).
Δεν θα επεκταθώ άλλο, στο σύντομο αυτό κριτικό μου σημείωμα. Το συνολικό έργο τού Αντώνη Δ. Σκιαθά χρήζει φιλολογικής μελέτης κι είναι άξιο μονογραφίας.

ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ frear.gr (05/7/2017)

Οι κώδικες του ποιητικού βίου

Ο ποιητικός λόγος με την ελλειπτικότητα, τη μεταφορικότητα, την υπαινικτικότητά του έχει τους δικούς του δρόμους προσέγγισης, ένα για κάθε αναγνώστη του, που λες ότι μόνο γι’ αυτόν μένει ανοιχτός. Πίσω από μια λέξη, μέσα σε ένα δισήμαντο στίχο, με την υποψία της ερμηνείας εισέρχεσαι στο ποίημα θαρρώντας πως βρήκες το πέρασμα για τα ενδότερα. Δεν έχει σημασία, ωστόσο, αν συναντήσεις τη σκέψη του ποιητή, κι αν ταυτιστείς με τη δική του αφορμή. Έτσι κι αλλιώς αυτή εξ αρχής «θνητή» ήταν και μοίρα της να πεθάνει μόλις πάρει μορφή το ποίημα, που ανήκει πλέον -με μια ιδιόμορφη σχέση ιδιοκτησίας ή ιδιοχρησίας- στον αναγνώστη του. Αυτές τις σκέψεις κάνω διαβάζοντας την «Ευγενία», την ποιητική κατάθεση του Αντώνη Σκιαθά μετά από την ηθελημένη σιωπή του, ίσως επιβεβλημένη έσωθεν από την ανάγκη επεξεργασίας εικόνων και παραστάσεων (σιώπησα και ασκήθηκα ως όφειλα εν οδοιπορία ποιήσεως), κατά πως πρέπει να κάνει ο κάθε ποιητής με το συσσωρευμένο μέσα του βιωματικό υλικό. Έτσι, σ’ αυτό το βιβλίο ο ποιητής είδε, άκουσε, πέταξε και κράτησε, και δίνει τώρα μια συνολική θεώρηση με τον -κρυπτικό αναπόφευκτα- ποιητικό λόγο. Εισέρχομαι, έτσι, με την αθωότητα της ανάγνωσης και ανακαλύπτω τα σημεία, τους κώδικες επικοινωνίας του ποιητή, με τη γνώση ότι το ποίημα είναι το ενδιάμεσο (με τη διαχρονικότητα να λειτουργεί υπέρ του) ανάμεσα στον δημιουργό και στον αναγνώστη του.

Στην προμετωπίδα η φράση του παιδιού:

Αυτό το ουράνιο τόξο
βγάζει αίμα

Θα μπορούσε να είναι η ποιητική φράση που ανοίγει το βιβλίο. Είναι όμως μια αθώα ματιά σε ένα ουράνιο τόξο που θυμίζει αιμάσσον σώμα. Και έτσι απρόσμενα πολύ ανοίγει η ποιητική κατάθεση του Αντώνη Σκιαθά. Με το βλέμμα του παιδιού να κοιτάζει προς το μέλλον, ο ποιητής κοιτάζει πίσω και αριθμεί προγόνους και γεννήτορες φθάνοντας στους κοντινούς στον χρόνο, συγγενείς και επιγόνους. Μια τακτοποίηση της ζωής, μια ανάγκη επανασύνδεσης με όσους και όσα (πρόσωπα, τόπους, πράγματα) οριοθετούν τη μοναδική ύπαρξη. Γιατί χωρίς αυτές τις συνδέσεις χάνεσαι. Θα γράψει ο ίδιος:

Η Τριλογία,
«Οι πρόγονοι στα ιερά του Μελάμποδα»
«Οι γεννήτορες στη νήσο των Σπετσών»
«Οι συγγενείς στα ιαματικά νερά της Αιδηψού»,

θα μπορούσε να έχει εκδοθεί σε τρεις αυτόνομες εκδόσεις.
Επέλεξα συνειδητά, όμως, να εκδοθεί με το γενικό τίτλο «Ευγενία», συμπληρωμένη με τα αναγκαία σχόλια και τις αντίστοιχες σελίδες ημερολογίου, υπηρετώντας με αυτόν τον τρόπο το όλον της «πυθαγόρειας» σιωπής και με τον τρόπο της πλατωνικής θέασης, τους κώδικες του ποιητικού βίου.

Την επαφή με όλα αυτά τα μνημονευόμενα εδώ ο ποιητής την επιτυγχάνει κινητοποιώντας τη μνήμη. Τη μνήμη την προσωπική και πλούσια σε βιώματα, αλλά και τη συλλογική μνήμη που λειτουργεί γενιά τη γενιά διαμορφώνοντας το βαρύ φορτίο του συνειδητού βίου.

[…]

Έφυγαν
την πρώτη εσπέρα του αιώνα,
ασίκηδες του μυστικού θιάσου της πατρίδας,
ο Δομίνικος Θεοτοκόπουλος,
ο Άρης Βελουχιώτης,
ο Γεώργιος Μπουζιάνης,
ο Νικόλαος Πλουμπίδης,
ο Έκτορας Κακναβάτος
και η μητέρα μου
Ράμπελα Στυλιανού
και τόσοι άλλοι όμορφοι Έλληνες
Ελλήνων γόνοι.

Και δεν είναι μόνον ο χρόνος που μετράει τις αποστάσεις από το σήμερα του ποιητή και χωρίζει τους παλαιότερους σε προγόνους και γεννήτορες αναμειγνύοντάς τους ταυτόχρονα με τους συγγενείς και επιγόνους. Είναι πιο πολύ η επίδραση στους τωρινούς, το βάθος του επηρεασμού, η αξία του ήθους που μεταδόθηκε στους επόμενους και διαμόρφωσε τη ζωή τους πάνω στα σωστά και τα λάθη.

[…]

Καθώς και τούτη
αλλά
και οι άλλες ζωές
προδομένες είναι
και θα είναι
στα ίδια πάθη μας.

Και όπως προχωρά η μνεία των προσώπων και χτίζεται σιγά μέσα στους στίχους το νόημα της συνέχειας, εκεί κάπου στο τρίτο κομμάτι (στους συγγενείς) θα ακουμπήσει ο ποιητής κι αυτό, που από μόνο του θα αρκούσε για να δείξει το αθέατο μα ισχυρό δέσιμο, το άφευκτο προφητικό που ρίχνει τη σκιά του πάνω στις γενιές:

Ποιος είναι ο νικητής
μου είπε η κόρη μου
καθώς σχημάτιζε καρπούς
στο σώμα της.
Ήθελε να γνωρίζει
ποιος είναι αυτός που κερδίζει
τις μάχες στις εύφορους εξόδους
των πρώτων
και των δεύτερων χρόνων της γέννας.

Ποιος δηλαδή
συνομιλεί με τη θεία βάσανο
του ατελούς θνητού;

Της είπα ότι μία είναι η μάχη
κι αυτή παντοτινά θα είναι
χαμένη και για μένα αλλά
και γι’ αυτήν.

Η διαφορά μεταξύ μας όμως
είναι ότι αυτή θα δει το νικητή
καθώς θα με κουρσεύει
σε αφύτευτο ελαιώνα.

Μας έχει προϊδεάσει από το αρχικό ποίημα Δραπέτης χρόνος για τους μοιρασμένους ρόλους αλλά και την κοινή μοίρα, για την αίσθηση του χρέους αλλά και για το ενδεχόμενο μιας ήττας:

[…]

με λέξεις, στίχους και σκέψεις,
ανοίξαμε τις εκκλησιές
και σώσαμε στα μανουάλια φως,

για τις μεγάλες νύχτες
και αυτού του θέρους,

για τις μεγάλες νύχτες
και αυτού του αφανισμού.

Των προγόνων.
Των γεννητόρων.
Των συγγενών.
Των επιγόνων.

Όσο για τον προφητικό χαρακτήρα που αναπόφευκτα παίρνει ο λόγος ο ποιητικός, όταν αναζητά μέσα στα χρονικά διαστήματα τα μοιραία συναπαντήματα, μας οδήγησε στο σκηνικό των ιερών του Μελάμποδα, κείνου του μακρινού που έδωσε τη θέρμη της διονυσιακής λατρείας, τον οίστρο και τη θεϊκή μανία, μήπως μπορέσουν οι θνητοί να ενωθούν -έστω για λίγο- με το αθέατο του κόσμου.

Ο ποιητής θα περιπλανηθεί ανάμεσα σε μνήμες προσωπικές αλλά και συλλογικές:

[…]
στο θέρος του Αυγούστου,
ο αντίλαλος του Αχέροντα
στο στέρνο
των Περσών
περιφρονεί τους ποιητές,
που έθεσαν τους όρους της ταφής
ανώνυμων και επώνυμων,
πριν φτάσουν στο στενό
π’ άγιασαν Λάκωνες
αρσενικοί και τυχεροί οπλίτες.

Και αλλού πάλι:

[…]
Πέρασαν τα όρια
των επαναστάσεων
γεμάτα ανθρώπινα μέλη
και μισοφαγωμένα σεντόνια
από κορμιά με ατελή σκέλη.

Και αλλού θα βρει τα αγαπημένα πρόσωπα, κομμάτια κι αυτά της αλυσίδας:

[…]
Αγκάλιασε την όρθια κολόνα,
κομματιάστηκε μαζί της.

Γέμισε ο κήπος παπαρούνες,
τον είδα έτσι νέο
πριν φύγει για φαντάρο
τον πατέρα.

Νιώθω διαβάζοντας πως ο ποιητής θέλει να προφτάσει να τα βάλει όλα αυτά στο ποίημα, να γεμίσει τον κόσμο μας με εικόνες από τον κόσμο τον δικό του, να μας συμπεριλάβει στο τοπίο του, από όπου κι αν καταφέρει ο κάθε αναγνώστης (γιατί είναι οι χρόνοι άλαλοι και οι γραφές για λίγους) να εισχωρήσει λάθρα ή όχι και να εννοήσει τι γίνεται εδώ. Η Ευγενία του Αντώνη Σκιαθά, κι ας ξεκινά με μια τόσο προσωπική αναφορά στην Ευγενία – Μιχαέλα Α. Σκιαθά, κατορθώνει να μιλήσει σε όλους μας. Αρκεί να είναι:

Στην τάβλα της ζωής αυτού του τόπου
με γάντζο καρφωμένη η ψυχή μας.

ΦΡΥΝΗ ΚΩΣΤΑΡΑ Ο ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ (26/5/2017)

Ένα μακραίωνο ποιητικό οδοιπορικό στο διάβα των αιώνων, ένα ταξίδι στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, ξεδιπλώνεται στις σελίδες της πρόσφατης ποιητικής συλλογής του Αντώνη Δ. Σκιαθά «Ευγενία», που κυκλοφόρησε ύστερα από ένα μακρό διάστημα ποιητικής σιωπής, από τις εκδόσεις Πικραμένος σε μια καλαίσθητη έκδοση, καταδεικνύοντας την άσβεστη αγάπη του για το λόγο και τη συγγραφή. Η συγκεκριμένη συλλογή αποτελεί στην ουσία μια μεγάλη ποιητική σύνθεση, δομημένη σε πέντε κύριες ενότητες, στις οποίες περιέχονται ποιήματα, αφιερωμένα σε παρόντα και απελθόντα αγαπημένα πρόσωπα, στα οποία είναι κυρίαρχη η λειτουργία της μνήμης, άρρηκτα συνδεδεμένης, όμως, με το παρόν και το μέλλον αυτού του τόπου, ενώ συμπληρώνεται από διάφορα σχόλια, σκέψεις και αντίστοιχες σελίδες ημερολογίου στο τέλος κάθε ενότητας. Οι τρεις πρώτες εξ’ αυτών συνιστούν μια τριλογία, που θα μπορούσε να έχει εκδοθεί και σε αυτόνομες εκδόσεις, ωστόσο ο ποιητής προτίμησε συνειδητά την ταυτόχρονη έκδοσή τους. Πρόγονοι, γεννήτορες, συγγενείς και επίγονοι συνθέτουν τα βασικά σημεία αναφοράς της συλλογής, διαμορφώνοντας έναν τρισδιάστατο άξονα παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος, που συνέχει το βιβλίο, παρασύροντας τον αναγνώστη σ’ ένα ταξίδι στον κόσμο των λέξεων, των αισθήσεων και των αισθημάτων, ένα ταξίδι στο παρελθόν, τη φύση και την τέχνη.

Ο τίτλος της συλλογής Ευγενία, αφιερωμένης στην αγαπημένη του κόρη, που φιλοτέχνησε την πρωτότυπη ζωγραφιά του εξωφύλλου, ενέχει συγχρόνως και το στοιχείο της «ευγένειας», αλλά και της «ευγονίας», ενώ θεωρώ ότι μ’ έναν εξαίρετο ποιητικά τρόπο, μέσα από αναφορές σε διάφορες ιστορικές στιγμές, γεγονότα και πρόσωπα, ο ποιητής επιτυγχάνει να πλάσει μια νοερή, πολυσύνθετη, πολύπτυχη και πολυδιάστατη ποιητική ηρωίδα που βαδίζει αγέρωχα μέσα στους αιώνες, σηκώνοντας στους ώμους της ολόκληρη την ιστορία του παρελθόντος, της γενιάς, του γένους και της πατρίδας της.

Κύριο χαρακτηριστικό της συλλογής η συνομιλία του συγγραφέα με την ιστορία και με πρόσωπα-σύμβολα που σηματοδότησαν ποικιλοτρόπως το παρελθόν αυτής της χώρας, ορίζοντας το γενεαλογικό δέντρο της ελληνικής οικογένειας και σχηματοποιώντας την πραγματικότητα του βίου μας ως σήμερα. Στην ουσία μέσα από τις σελίδες της συλλογής παρελαύνει ο σύγχρονος βίος των Ελλήνων του 20 αι. Το εισαγωγικό ποίημα «Δραπέτης Χρόνος» δίνει στον αναγνώστη μια πρώτη γεύση του ποιητικού οδοιπορικού, εισάγοντάς τον στον ιστορικό χρόνο της πορείας του ελληνισμού, μιας διαδρομής που ξεκινά από τις «μέρες των πανηγυρισμών», καταλήγοντας στις «νύχτες του αφανισμού». Στην πρώτη ενότητα με τον τίτλο «Οι πρόγονοι στα ιερά του Μελάμποδα» ο ποιητής με μεγάλες δρασκελιές στο χωροχρόνο της ιστορίας μας μεταφέρει από το ιερό του Μελάμποδα, το μυθικό Άργος, τις Μυκήνες και την αρχαία Σπάρτη στη λιμνοθάλασσα του Σκαραμαγκά, από τον Ανακρέοντα στον Πλάτωνα, τον Αλέξανδρο και τη Ρωξάνη, από το Βυζάντιο και την Άννα Κομνηνή στους χρόνους της Ελληνικής Επανάστασης, την Μαντώ Μαυρογένους, τον Σολωμό, τον Ιωάννη Ρούκη, τον Μπάιρον και τον Καποδίστρια. Σκορπίζει «στάχτες σπερνών» σ’ ένα ποιητικό μνημόσυνο τιμής στον Θεοτοκόπουλο, τον Βελουχιώτη, τον Κακναβάτο, την πολυαγαπημένη του μητέρα Ράμπελα Στυλιανού και άλλους Έλληνες, όμορφους Έλληνες, γόνους Ελλήνων. Αισθάνεται το παγερό φύσημα του «βοριά της μοναξιάς» μαζί τον Καρούζο, τον Ντεγκά και τον Γιαννούλη Χαλεπά. Η αναφορά και επαναφορά σε διάφορα πρόσωπα, ήρωες, καλλιτέχνες, λογοτέχνες και άλλους, που σε ορισμένα ποιήματα μοιάζει σαν συνάντηση μιας αρχαιοελληνικής συντροφιάς σε σύγχρονο μπαρ της πόλης, καταδεικνύει τη μύχια ανάγκη του ποιητή για επικοινωνία με το παρελθόν του και τους προγόνους του. Σαν ένας ομφάλιος λώρος που δεν έχει κοπεί, δεν θέλει να κοπεί, επιδιώκοντας εναγωνίως τη συνέχιση και επέκτασή του. Οι αντικατοπτρισμοί, άλλωστε, του παρελθόντος στο παρόν συνιστούν κινητήρια δύναμη στην ώθηση της ιστορίας.

Συνεχίζοντας το οδοιπορικό του στις επόμενες ενότητες με τους τίτλους «Οι γεννήτορες στη νήσο των Σπετσών», «Οι συγγενείς στα ιαματικά λουτρά της Αιδηψού» και «Οι επίγονοι ομολογούν του έρωτος επέτειος εαρινή» μας μεταφέρει σε νεώτερους χρόνους, εμμένοντας στο κάλλος των γεννητόρων και των συγγενών, και καταλήγοντας στους επίγονους. Στις ενότητες αυτές περιδιαβαίνοντας νησιά και όρη, καταμετρώντας ταξίδια και ναυάγια, ελπίδες και απογοητεύσεις, οδηγείται σε μια συνειρμική καταβύθιση στα υγρά βάθη λιμνών αυτοχειρίας Καρυωτακικών επιγόνων. Ο θάνατος, σωματικός και ψυχικός, επανέρχεται ως βασικό μοτίβο, όπως και ο έρωτας, η δύναμη του οποίου ξαναγεννά τη ζωή. Ο πόνος για την απώλεια αγαπημένων εναλλάσσεται με τη ζάλη του έρωτα και εντέλει αφομοιώνεται στον αναπόφευκτο βηματισμό του χρόνου που προχωρά αδυσώπητα.

Παράλληλα, μέσα από τη στροφή αυτή του βλέμματος στο παρελθόν οδηγείται στη θέαση του μέλλοντος και τον εξορκισμό του επαναλαμβανόμενου κακού μέσω χρησμών και προφητειών, που συνιστούν επίσης θεματική, στην οποία ο ποιητής επανέρχεται. Η προφητική φωνή στην ποιητική σύνθεσή του ακούγεται ως μέρος ενός συνόλου που υφίσταται τις συνέπειες του ιστορικού γίγνεσθαι, ως φωνή του ποιητή – γνώστη της αέναα επαναλαμβανόμενης ιστορικής αλήθειας, και συγχρόνως συντρόφου στο ανθρώπινο δράμα. Μετουσιώνοντας την ιστορία σε ποίηση επιτυγχάνει να τη μετατρέψει σε πνοή δημιουργίας, ξύπνημα μνήμης, η οποία καλεί σε εγρήγορση. Αποπροσανατολισμένοι μέσα στην παραζάλη της πολύπτυχης σημερινής κρίσης, οικονομικής μα πάνω απ’ όλα ηθικής, βυθισμένοι στο μίσος του Εγώ και στον τρομερό βούρκο του φονικού Εμείς, οι επίγονοι φαίνεται ότι άφησαν «τη νίκη ενέχυρο στα σπίτια των προγόνων», όπως δηλώνει ο ποιητής, απ’ όπου και πρέπει να βρουν τον τρόπο να την ξαναπάρουν.

Μεταξύ των επιγόνων και οι ποιητές, το χρέος των οποίων στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον εξαπολύεται ως ηθικό πρόσταγμα και αυτοαναφορικό μοτίβο. Ο ίδιος ο ποιητής χαρτογραφεί την περιδίνησή του ανάμεσα στο επιτακτικό παρόν και το βασανιστικό παρελθόν, απ’ όπου ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται το εκκρεμές του δισταγμού του μεταξύ μιας ζωής αισθημάτων και αισθήσεων και μιας βιωτής χρέους. «Δισέγγονα της αστραπής των ποιητών οι σκέψεις», δηλώνει στο ποίημα «Μνήμες Προγόνων», ενώ ο ίδιος με τον τρόπο του ποιητή, σαν επίγονος του Καβάφη, με τον οποίο συνδιαλέγεται μεταξύ άλλων κάποιες στιγμές στο ποιητικό του αυτό ταξίδι, «μετρά τους μυρωμένους χρόνους/ γράφοντας και σβήνοντας πάντα/ του ίδιου ποιήματος το κάλλος», «περιγράφει το βίο/ των άτιμων λέξεων/ που τον βασάνισαν/ τότε και τώρα/ με χειρονομίες/ σκέψεις και άυπνες μέρες», «κομίζοντας», θα έλεγα, «επιθυμίες και αισθήσεις εις την Τέχνη», όπως ο ομότεχνός του. «Η μαγγανεία της ποίησης», άλλωστε, όπως δηλώνει στο ποίημα «Εξωδίκως στα ορεινά της ποίησης», είναι αυτή που αναλαμβάνει να σώσει το έθνος». Ο Αντώνης Σκιαθάς γνωρίζει καλά ότι η ποίηση συνιστά λύτρωση, κάθαρση, εξαγνισμό, απαντοχή στον χρόνο, κι ας είναι πλέον, όπως δηλώνει, «οι χρόνοι άλαλοι/ και οι γραφές για λίγους».

Παράλληλα, μέσα από την περιδιάβαση σε μονοπάτια της ελληνικής ιστορίας αναζητά κι αναδεικνύει την ελληνικότητα, όπως αυτή πηγάζει από την ελληνική φύση, το βαθύ μπλε του ουρανού και των θαλασσών, το εκτυφλωτικό φως, την πελαγίσια αύρα. Το τοπίο δεν το βλέπουμε μόνο, το αναπνέουμε, το νιώθουμε, το βιώνουμε, σαν ένα μυστικό κάλεσμα ένωσης με τη Φύση και το Όλον. Σέριφος, Αστυπαλιά, Τήλος, Κύθνος, Σάμος, Ιθάκη, βράχια των Μυκηνών, πέτρες του Παρθενώνα, αμπέλια, ελαιώνες συνθέτουν το σκηνικό αυτού του τόπου που ταξιδεύει στους αιώνες και προβάλλεται από τον ποιητή σε μικρά κομμάτια έργων τέχνης, που μοιάζουν με πίνακες ζωγραφικής, άλλοτε φωτεινούς κι ελπιδοφόρους και άλλοτε σκοτεινούς και δυσοίωνους. Ήχοι, χρώματα, μελωδίες, εικόνες αναδύονται στον ποιητικό καμβά του και ζυμώνονται μ’ ένα λόγο δυνατό, λιτό και καθάριο, που αναδύει αρώματα φασκομηλιάς και λεμονανθών, κλειδώνοντας αριστοτεχνικά μέσα του το ιδεόγραμμα του ποιητικού του κόσμου. Το υφολογικό του μίγμα, καμωμένο από εκφραστική σαφήνεια και υποδόρια ρυθμικότητα, συμφιλιώνει την ακριβόλογη διάθεση με την ενδιάθετη ποιητικότητα του λόγου του, στον οποίο συνδυάζονται με μαεστρία ο ρεαλισμός με τον λυρισμό, ενώ υπάρχουν σημεία που γίνεται βιβλικός, θυμίζοντας περικοπές των Γραφών, όπως π.χ. στο ποίημα «Αιωνιότητα». Η μικρή βαρυσήμαντη φράση, η κατασκευή της, εξονυχιστικά δουλεμένη, η επιδέξια επανάληψη, η κατάνευση σε συμβολισμούς, η αιχμαλωσία του νοήματος σε μεταφορικά δίχτυα, ο εσωτερικός ρυθμός που δονείται πίσω από τις προσεκτικά επιλεγμένες λέξεις, για τον Αντώνη Σκιαθά, άλλωστε, κάθε λέξη έχει τη σημασία της, τη θέση της, καθώς αυτές, όπως προσφάτως έχει αναφέρει, «αρματώνουν» το ποίημα, όλα αυτά εγείρουν την ποιητική μας συνείδηση, δημιουργώντας έναν λόγο αρμόζοντα στο περιεχόμενο, που συστεγάζει το σουρεαλιστικό όνειρο με το ρεαλιστικό παρόν και τη ρετρό αναπόληση.

Η ποίηση, λοιπόν, του Σκιαθά, υπαρξιακή, εναγώνια και στοχαστική, με την πνοή μιας εσωτερικότητας που τόσο απουσιάζει στις μέρες μας, πηγάζει από μια ευαισθησία που πυρώνεται από το ανθρώπινο δράμα που συντελείται στο διάβα των αιώνων, γεμάτο θύελλες, ελπίδες, ναυάγια και αναπάντητα ερωτήματα. Στίχοι – χρησμοί με την ένταση και την αίσθηση των τραγικών ποιητών, που διαβάζονται άλλοτε διθυραμβικά, σχεδόν δοξαστικά και άλλοτε ως θρηνωδίες σαν ψίθυροι καρδιάς ή ανάσες πικρών ανέμων, ξετυλίγουν το διαχρονικό ταξίδι του ανθρώπου στις θάλασσες του χρόνου, ο οποίος στην ποίηση του Σκιαθά παραμένει ενιαίος, καθώς το παρόν γίνεται ένα με το παρελθόν, εξυφαίνοντας ένα αδιαπέραστο νήμα, επεκτεινόμενο και σε μέλλοντες χρόνους. Η αύρα αυτή του παρελθόντος προσκαλείται να γίνει άνεμος πνοής και φως που φθάνει να διαλύσει το σκότος του χειμώνα του παρόντος. Ο ποιητής προσκαλεί, θυμάται, ονειρεύεται, παραθέτει γεγονότα, συνομιλεί με πρόσωπα, προφητεύει, προειδοποιεί, προτείνει, βιώνει, αισθάνεται. Η ποίησή του, προβάλλοντας την ιστορία ως μνήμη και ως μήτρα αιτιοκρατίας, το φως ως ηθική και ενεργειακή ποιότητα, τους προγόνους και επιγόνους ως πόλους στην ιστορική διαδρομή, τους γεννήτορες και συγγενείς ως ορίζουσες του παρόντος, ισορροπεί ανάμεσα στην υποκειμενική εμβάθυνση, το νόστο του παρελθόντος και τον ρεαλισμό, και αυτό που γοητεύει τον αναγνώστη είναι η προσπάθεια αναζήτησης του τι επιλέγει και γιατί ο ποιητής να κρατήσει από το παρελθόν, τι αναπολεί και ποια φίλτρα καθορίζουν τη θέασή του.

ΒΑΣΙΛΗΣ Κ. ΚΑΛΑΜΑΡΑΣ enetpress.gr (16/8/2017)

Η ποιητική συλλογή «Ευγενία» του Αντώνη Δ. Σκιαθά

Ο ποιητής Αντώνης Δ. Σκιαθάς συγκινείται από την συγκίνησή του και δημιουργεί μία άτακτη, αναρχίζουσα λεκτικά, εν πολλοίς γλωσσοκεντρική ποίηση.

Μέσα στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας και μέσα στην ιστορία των Ελλήνων, δοκιμάζει να αυτοπροσδιοριστεί ως πολίτης αυτής της χώρας ο οποίος ωστόσο νοσταλγεί τον ελληνισμό, όταν απλωνόταν από την ανατολική Μεσόγειο ώς στις παρυφές της βαθείας Ασίας.
Η τελευταία ποιητική του συλλογή «Ευγενία» (εκδόσεις Πικραμένος) δανείζεται τον τίτλο της από το όνομα της μικρής του κόρης, γιαυτό αυτά τα ποιήματα μπορούν να διαβαστούν ως άτυπες εξομολογήσεις του ποιητή πατέρα: ως άσκηση βίου, η οποία αθλείται στη σιωπή και πράττει με τις λέξεις. Ο Αντώνης Δ. Σκιαθάς την χαρακτηρίζει τριλογία, αφού χωρίζεται σε τρεις αυτόνομες και ετερόνομες μεταξύ τους ενότητες: «Οι πρόγονοι στα ιερά τού Μελάμποδα», «Οι γεννήτορες στη νήσο τών Σπετσών» και «Οι συγγενείς στα ιαματικά λουτρά τής Αιδηψού».
Δηλώνει Πυθαγόρας τής σιωπής και Πλάτωνας τής ενατένισης, γεγονός που προϋποθέτει ότι η αναγνωστική εμπειρία πρέπει να περάσει από ένα πλεκτό μυστικιστισμού τού άρρητου, μέσα από το οποίο τα γεγονότα τού βίου, προφητεύονται ως προαποφασισμένα τεκταινόμενα. Η αρχαιομάθειά του διαρκώς επανέρχεται στους στίχους του και τους στοιχειώνει, γιατί το παρελθόν μ’ όλη τη νοσταλγία του ακροάζεται το μέλλον του ως μισοπαιγμένο παιχνίδι.

Μα όλο μα όλο το βιβλίο είναι ένα διαρκές παιχνίδι με τις λέξεις, με τον ήχο και το νόημα τους, καταβυθισμένες στην θάλασσα της Ιστορίας, έστω γιά λίγο, μέχρι να αναδυθούν πάλι στην επιφάνεια τα θαλασσόξυλα που αντιστέκονται τόσο, όσο να επέλθει ο επόμενος κυματισμός για να τα οδηγήσει στον στοιχηματικό κόσμο τού αγνώστου.

Συχνά στην «Ευγενία» ακούγονται οι προγονικές ποιητικές φωνές της μετασολωμικής καρουζικής εκτίναξης, η κακναβάτεια προσάρτηση της τεχνολογίας ως οντολογικού οχήματος, η κατά Βακαλό γυμνότητα του λόγου ώς τα όρια τού τοτεμισμού.

Δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι ο Αντώνης Δ. Σκιαθάς ξαναδιαβάζει το ελληνικό τοπίο και την ελληνική φύση, ως καθρέφτη αυτογνωσίας, καθώς αυτός βυθίζεται στο χώμα του αρχαιοθέτου, περιμένοντας την αρχαιολογική σκαπάνη να δει την κίνηση της προς τα κάτω και αμέσως μετά το βλέμμα ανυψώνεται προς τον ουρανό, αφήνοντας πίσω του τα κτερίσματα ανέγγιχτα. Ομοίως και τον ουρανό.

ΜΙΝΑ Π. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ

FRACTAL (7/6/2017) - ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ «ΕΥΓΕΝΙΑ»

«Ευγενία»: ένα βιβλίο που συνυπάρχουν ως μούσες τρία πολύ ξεχωριστά πρόσωπα: η μάνα Ράμπελα, η αγαπημένη Χρυσούλα και η λατρεμένη Ευγενία. Τη Ράμπελα και τη Χρυσούλα θα τις βρεις στις σελίδες του. Την Ευγενία, όμως, δε χρειάζεται να την αναζητήσεις. Εμβληματική η παρουσία της σε καλωσορίζει με το αιμορραγούν ουράνιο τόξο της στο εξώφυλλο και σε προτρέπει να βουτήξεις στις πληγές και να δώσεις χρώμα στη ζωή σου ντυμένος στα κόκκινα!

Το σημαντικό για τον καθένα είναι φτιαγμένο από αγάπη και αθωότητα. Πολύτιμο και σπανιότατο. Ή σπανιότατο, γι’ αυτό και πολύτιμο. Πάντως αξία αδιαπραγμάτευτη. Έτσι μας υποδέχεται η «Ευγενία» και μας συστήνεται εκ νέου μετά από χρόνια συνειδητής ποιητικής σιωπής ο Αντώνης Σκιαθάς. Συνυπάρχει συνδημιουργώντας με το σημαντικότερο πλάσμα για ‘κεινον, την 9χρονη κόρη του. Η μικρή με τη δική της ζωγραφιά, δικό της εικαστικό δημιούργημα, νικά την πλήξη που προκαλούν πολλά εξώφυλλα ποιητικών συλλογών και δίνει την ευκαιρία στο πνευματικό παιδί του πατέρα της, την εν λόγω συλλογή, να διαφοροποιηθεί, να καινοτομήσει με ένα παιχνίδισμα παιδικότητας απευθυνόμενη στους μεγάλους για την εσαεί διατήρηση της δικής τους αθωότητας.

Με την συμβολή και την οπτική παρέμβασης του πατρινού εκδοτικού οίκου Πικραμένος, που χρόνια επιμένει σε τέτοια δείγματα δουλειάς, έχουμε ένα εξαιρετικά άρτιο αποτέλεσμα. Ένα βιβλίο υψηλής ποιότητας και αισθητικής. Σύμμαχος ο Γιάννης Στεφανάκις και τα σχέδιά του, ειδικά φτιαγμένα για τη συγκεκριμένη έκδοση. Χαρακτηριστικό στοιχείο, που υποσυνείδητα σε υποβάλλει στο φως της σύγχρονης ποιητικής χροιάς του σκοτεινότερου στο παρελθόν Αντώνη Σκιαθά, το χρώμα του βιβλίου αλλά και των σχεδίων που φιλοξενεί.

Ο Αντώνης Σκιαθάς έχει μια βαθύτατη συναίσθηση χρέους απέναντι στους προγόνους, όχι μόνο τους δικούς του αλλά και όλης της ανθρωπότητας. Σα φύλαρχος φυλής στην αφρικανική ήπειρο του 18ου αιώνα –περίοδο διείσδυσης του δυτικού πολιτισμού μέσω ιεραποστολών, γεωγράφων, επιχειρηματιών, πολιτικών και βασιλικών αποστολών, που τελικά θα συμβάλλουν, αν δεν θα είναι οι πρωταίτιοι του μακελέματος του αφρικανικού πολιτισμού- αισθάνεται ότι έχει μεγάλο μερίδιο διαφύλαξης της ες αεί παρουσίας των προγόνων στον 21ο αιώνα. Μια αντίστοιχη εποχή μακελέματος της αυθεντικής και ουσιαστικής επικοινωνίας και της συστηματικής προσπάθειας αποδόμησης του λόγου και της σκέψης μέσω της προβολής του ανούσιου.

Είναι για ‘κεινον, λοιπόν, δύναμη και λύτρωση, ευχή και κατάρα η διατήρηση της πνευματικής τους υπόστασης στη ζωή, που εξελίσσεται φαινομενικά αδέσμευτη και ανεξάρτητη από το δικό τους αναπόφευκτο ταξίδι στο φως ή το απόλυτο σκοτάδι. Αυτή τη δήθεν ανεξαρτησία αποφασίζει να αποκαθηλώσει. Γίνεται γι’ αυτό τολμηρός με μια πολυπρισματική θρησκευτικότητα υμνεί τη φύση μέσω των τόπων της και τον άνθρωπο. Τον τελευταίο μέσω της ηγετικής παρουσίας μεγάλων ιστορικών μορφών που άλλαξαν τον ρου του πολιτισμού, αλλά και της καθημερινής προσπάθειας ανθρώπων απλών αλλά αποφασισμένων να μη γραφεί η ιστορία χωρίς το δικό τους σημάδι. Η διάθεση να αγωνίζεσαι με όποιο κόστος και ασχέτως αποτελέσματος, αποτελεί βασική αρχή κοσμοθεωρίας για τον Σκιαθά∙ γι’ αυτό στο πόνημα του «Ευγενία» τιμά και τους πολλούς, άγνωστους ιστορικά, ανθρώπους που όμως η παρουσία και η συμβολή τους καθόρισαν την ιστορία.

Ο ανιμισμός, η αδιαμφισβήτητη πίστη των ιθαγενών ότι όλα έχουν ψυχή – τα ζώα, τα δέντρα, τα φυτά, τα ποτάμια, τα βουνά, ο αέρας – και όχι μόνο ο άνθρωπος, τους οδήγησε σε μια σχέση βαθύτατης αλληλεξάρτησης και σεβασμού προς το περιβάλλον και δημιουργίας ενός πολιτισμού αξιοπρόσεκτου. Ο Σκιαθάς λειτουργεί ανιμιστικά σε σχέση με το χαρτί, το βιβλίο και κάθε γράμμα της αλφαβήτου. Έχουν γι’ αυτόν ψυχή και δύναμη διεξόδου από το επώδυνο. Όχι ανώδυνα. «Λαξεύοντας με το νύχι το μάρμαρο», πορεύεται ο δημιουργός και ξέρει να περιμένει. Ο κόπος μεγαλώνει την αναμονή του ποθητού αλλά δεν συντρίβει την επιθυμία. Φαίνεται από τον τρόπο γραφής του και τον χρόνο που χρειάζεται για να συνομιλήσει μαζί της ότι η προσδοκία ολοκλήρωσης, σε ότι τουλάχιστον αφορά στην «Ευγενία», είναι βίωση πραγματικής ευτυχίας.

Πρόγονοι, γεννήτορες, συγγενείς και επίγονοι έχουν την τιμητική τους στη σκιαθίεια γραφή. Αποτίνεται φόρος τιμής σε όλους και στον καθένα, χωρίς ποτέ να λησμονείται ο Άνθρωπος. Ιστορική, μυθολογική βιωματική, ανθρωπολογική, κοινωνιολογική, δοκιμιακή και πολιτική η οπτική της Ευγενίας δεν τρομάζει ούτε επειδή «είχε προχωρήσει για τα καλά ο αιώνας» ούτε και για «την άβυσσο των σιωπηλών λιμένων» που μας περιμένει. Αισιοδοξεί ότι

«ανοίξαμε τις εκκλησίες

και σώσαμε στα μανουάλια φως».

Συνοδοιπόροι για την πραγμάτωση του πονήματος οι πρόγονοι στα «Ιερά του Μελάμποδος»: Κάλβος , Όμηρος, Σολωμός, Διγενής, Καβάφης, Άννα Κομνηνή, Πλάτωνας, και «άλλοι τόσοι όμορφοι Έλληνες» Δομίνίκος Θεοτοκόπουλος, Άρης Βελουχιώτης, Γεώργιος Μπουζιάνης, Νικόλαος Πλουμπίδης, Έκτορας Κακναβάτος, η μητέρα του ποιητή Ράμπελα Στυλιανού αλλά και οι Ρωμανός ο Μελωδός, Ιωάννης Καποδίστριας, Θανάσης Κωσταβάρας, Γιώργος Σαραντάρης, Φρίντα Κάλο, Επικούρειος, Περικλής Γιαννόπουλος, Νίκος Καρούζος, Εντγκάρ Ντεγκά, Γιαννούλης Χαλεπάς, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Γιάννης Τσαρούχης αλλά και ο Αλέξανδρος, ο Παρμενίωνας, η Ρωξάνη.

Όλοι μαζί συνδράμουν τον Αντώνη Σκιαθά για να συγγράψει τις δικές του σκέψεις για το παρελθόν που λειτουργούν εν είδει χρησμών για το μέλλον. Οι πρόγονοι συμπορεύονται με τον ποιητή Σκιαθά και φυλάττουν τις Θερμοπύλες του Αντώνη. Ο ίδιος ό,τι «Νεογέννητος ακόμα ο αοιδός χρόνος του

προσπαθούσε να ανακαλύψει»

το αποκωδικοποιεί κωδικοποιώντας «με ρόδι και ζάχαρη» την ουσία της ζωής μέσα από τη δυναμική της ποίησης και την αμεσότητα της γραφής.

Η ζωή τολμά και ο ποιητής αποτυπώνει την τόλμη της μέσω του λόγου του. Διακρίνεται η εμμονή του στο μπλε του ουρανού, του Πελάγους, του Αιγαίου, της Ελλάδας, των παιδικών ονείρων και των ευφυών συνειρμών. Το μπλε των πλεούμενων και των νησιών, της παιδικότητας και της καθαρότητας. Γι’ αυτό και όσο και αν

«οι παλιές υποσχέσεις της

για τα τεκταινόμενα

και τις ωδίνες

τοκογλυφίες πλέον

του Μπλε.

Του μαύρου μπλε,

του άσπρου μπλε

του μπλε των ιστίων».

εκείνος στέφεται «στο απόμακρο μπλε του ωκεανού» και σκόπιμα διαλαλεί πως

«Εύχαρεις

λεηλατούσαμε το μπλε,

ελπίζοντας

πως, αν κάποτε τελειώσει το φως,

θα έχουμε τη θάλασσα

αντίδωρο ευγονίας

για τις φθορές

των τοκετών του έαρος».

Με τη γραφή του προσπαθεί να ανατρέψει το σύνηθες, το δεδομένο

« …. συνήθως όλοι μιλούν για το ταξίδι,

μα κάνεις για την ανάσα των νερών».

Δεν είναι τυχαίο ίσως ότι η αλήθεια των σκέψεων, των αισθημάτων, των επιλογών και των γεγονότων ταυτίζεται με την καθαρότητα αλλά και την επικινδυνότητα του νερού. Η σκληρή οπτική της πραγματικότητας λειαίνει με την ποιητική ρίμα, αλλά πάντως καταγράφεται χωρίς εκπτώσεις. Στο πλαίσιο αυτής της προσέγγισης θέλει «…πάντα λυτρωμένους τους γονείς…» σε ένδειξη τιμής προς τη ζωή τους αλλά και ως απόδοση Δικαιοσύνης για τα πεπραγμένα.

Κι επειδή η Δικαιοσύνη είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον τόπο και την ιστορία του, την αγάπη και το σεβασμό προς τον άνθρωπο, την μακραίωνη προσπάθεια να γίνει συνείδηση και τρόπος ζωής η πίστη στην ισότητα και την ελευθερία, απονέμει τη δική του δικαιοσύνη συνομιλώντας με τους τόπους. Προσκαλεί, προκαλεί, προτρέπει και προσμένει την κριτική και στοχαστική συνεύρεση με τον αναγνώστη αναφερόμενος στην Ίμβρο, την Τένεδο, την Οία, τη Ρώ, την Κορσική, την Εύβοια, την Αστυπάλαια, την Πύλο, την Κύθνο, τη Σέριφο, την Αντιόχεια, τη Βασιλεύουσα, τη Μακεδονία της ψυχής μας, τη γαλανότατη πατρίδα. Αλλά ταξιδεύει και μέχρι τις πληγές του Παγγαίου, την πλάνη του Ταϋγέτου, τα βράχια των Μυκηνών, τη Σπάρτη και «τους αρχαγγέλους της Αττικής που κάρφωσαν τις πέτρες του Παρθενώνα», φθάνει στον τόπο των Αχαιών, την πατρογονική Σινδόνη, , τη Λίνδο και ταξιδεύει από τις Σπέτσες και το Σαρωνικό μέχρι τους τόπους ολόκληρης της Μεσόγειου προσδοκώντας «πλόες γύρω στα κορμιά».

Το σύνολο του κειμένου διακατέχεται από μία ιστορική ευσυνειδησία που στιγματίζει τον δημιουργό ως άνθρωπο και ως ποιητή. Αναγνωρίζει την πραγματικότητα

«…δεν μιλώ ποτέ για τους νεκρούς

που έφεραν τις ήττες.

Μιλώ με ζήλο

μόνο για αυτές τις ήττες

που με έμαθαν το αίμα

να θαυμάσω

ως χρώμα στα φτερά

εδώδιμων πουλιών».

Η μνήμη και η συναίσθηση ταυτότητας που αποκτά λειτουργούν λυτρωτικά για το τώρα και το τότε

« Αφήσαμε τη νίκη ενέχυρο στα σπίτια των προγόνων».

Ο λόγος του είναι ένα διαχρονικό ταξίδι από τον Όμηρο και τους Μυκηναίους ως τον Παρθενώνα, απ’ το Βυζάντιο ως τον Πόντο, από τους Αχαιούς μέχρι τη Βασιλεύουσα, από την Αλεξάνδρεια μέχρι τις Θερμοπύλες, από τις αρχέγονες ρίζες μας μέχρι το σήμερα. Είναι ξεχωριστός ο τρόπος που ενώνει το χθες με το σήμερα· τους ήρωες, ιστορικά ή μυθικά πρόσωπα των ποιημάτων και κειμένων του με τους συγχρόνους του. Επιλέγει αυτοί να είναι άνθρωποι δικοί του, φίλοι, αγαπημένοι, συμπορευτές – ζώντες και τεθνεώτες. Τους συνδέει με το παρελθόν αφιερώνοντας τους το σύνολο τριάντα ποιημάτων, μεταφράζοντας και μετατρέποντας έτσι την αξία της δικής τους καθημερινότητας σε υπεραξία ζωής.

Με την ορμή της γραφής, ποιητική αδεία, κάνει αιωνιότητα τη στιγμή τους. Αφιερώνει σε πρόσωπα, που περιστατικά ή στιγμές δικές του με εκείνους τον ενέπνευσαν. Μούσα του λοιπόν, και πηγή έμπνευσης η ίδια η ζωή στην έκφραση κάθε ζώσας ύπαρξης που διασταυρώθηκαν οι δρόμοι τους. Δεν λησμονεί, δεν αποσιωπά· αντιθέτως αναγνωρίζει, προσμένει, μάχεται με τη δημιουργία προσπαθώντας να αποφύγει τη λιμνάζουσα κατάσταση των ημερών. Απογοητεύεται αλλά ξεκινά εκ νέου. Με τη δική του «Ασήμω», την ποίηση, πασχίζει για την προάσπιση του απόλυτα ιερού· της λεύτερης πατρίδας για τον Ανδρούτσο, της μοναδικής Ευγενίας για τον Σκιαθά. Έτσι προχωρά. Η ποίηση και η Ευγενία, μέσα και ιδανικά για τη συνεχή του πορεία.

Η ηθική του χρέους υποστηρίζεται και υπηρετείται γενικότερα στο βιβλίο. Εντονότατα προβάλλεται στο κλείσιμο του με την «Ωδή στον λεύτερο Δυσσέα». Αυτό το ποίημα ενέχει ισχύ πολιτικού μηνύματος καθώς μιλάει για τις «μοιρασμένες στους ξένους πατρίδες» και «τα κτερίσματα των αγωνιστών που χάλασαν κιοτήδες» αλλά και διαμηνύει ότι το

«… Αερικό πια λεύτερο

ξανατραβάει το σπαθί,

γιατί καλαμαράδες βγήκαν στα στενά

και μίκρυνε ο τόπος».

Επηρεασμένος από την άδικη μοίρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου αλλά και από την διαπόμπευση της πατρίδας μας πάλλεται η ψυχή του ποιητή και προσπαθεί με τους στίχους του να συμπαρασύρει στη διεκδίκηση του μέλλοντός μας· όχι μόνο για εμάς, όχι τόσο για εμάς. Κυρίως για την Ευγενία του καθενός μας, για το πολυαγαπημένο πρόσωπο που εξαιτίας του μπορεί να αγωνιάς αλλά και να πασχίζεις, να οραματίζεσαι∙ να δημιουργείς, μέσω μιας ανηφορικής πορείας, την ιδανική πολιτεία συνύπαρξης.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΟΥΡΑΣ diavasame.gr (7/3/2017)

Η αποσπασματικότητα της ποιητικής έκφρασης είναι (για τους μη πεζολογούντες) ανάλογη της σημαντικής των παγόβουνων, που προεξέχουν επιλεκτικά, όμως επιπλέουν, αφού ουδέποτε εδράζονται στα ριζά των ηφαιστείων. Με τούτο θέλω να πω ότι (με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Διονύσιο Σολωμό) η ευλογία της «έμπνευσης», η μαγική εκείνη στιγμή όπου οι λέξεις συνδέονται με απρόβλεπτο και πρωτότυπο τρόπο για να δώσουν καινούργιο νόημα στον κόσμο, αλλά μετά πρέπει και να καταγραφούν αμέσως, τάχιστα, έτσι ώστε να μην αλλοιωθεί η ποιητική ιδιόλεκτος από το αριστερό ημισφαίριο της Λογικής, η οποία όλα τα αναλύει κάνοντάς τα «φύλλο-φτερό»… Με τούτο θέλω να πω ότι η ευλογία της «έμπνευσης» (για όσους την παραδέχονται, την καταδέχονται, την υποδέχονται και στήνουν ευήκοον ους) προσιδιάζει σε προφήτες μάλλον παρά σε κοινούς ανθρώπους που εργάζονται πυρετωδώς στην Ελλάδα της Κρίσης για να πληρώσουν λογαριασμούς και να διεκπεραιώσουν τα τρέχοντα χωρίς να τα σπρώξουν κάτω από το χαλί. Με τούτο θέλω να πω ότι, ακολουθώντας τη διάκριση των αρχαίων Λατίνων θεωρητικών της Λογοτεχνίας, υπάρχουν ποιητές προφήτες (Poeta vates) και ποιητές τεχνίτες (Poeta faber) χωρίς να αποκλείονται και τα υβριδικά είδη. Φυσικά και είναι απολύτως σχηματική αυτή η κατάταξη, ας τη θέσουμε όμως ως υπόθεση εργασίας.

Ο Αντώνης Δ. Σκιαθάς, γεννήθηκε το 1960, είναι διπλωματούχος χημικός μηχανικός του Πανεπιστημίου Πατρών, επιχειρηματίας και οικογενειάρχης. Εξέδιδε επί χρόνια το περιοδικό Ελί-τροχος, όπου φιλοξενήθηκαν πολλές άστεγες ελληνοκεντρικές κι ανθρωποκεντρικές πρωτότυπες φωνές.

Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί σε δώδεκα γλώσσες και είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Καταξιωμένος λοιπόν επιστήμων, επαγγελματίας, οικογενειάρχης και λογοτέχνης φαίνεται σαν να κινείται μεταξύ Poeta vates και Poeta faber. Αυτό προσδίδει μορφολογικά κι υφολογικά στην ποίησή του μια κάποια αποσπασματικότητα, δίκην ποιητικού ημερολογίου, του οποίου κάποια εκλεκτά φύλλα έχουν μουντζουρωθεί και ξαναγραφεί και καθαρογραφεί άπειρες φορές προτού να παραδοθούν στα αδηφάγα μάτια του επαρκούς (ή και ομότεχνου) αναγνώστη. Αυτή η επιμέλεια δεν οδηγεί αναγκαστικώς σε καλλιέπεια, αφού η λογοπλαστική ιδιόλεκτος και το εικονοκλαστικό σπάσιμο της καθεστηκυίας σύνταξης της ελληνικής γλώσσας αποτρέπουν τη μηχανική ανάγνωση και διαφοροποιούν α-τονικά τη μουσικότητα του στίχου, προκαλώντας διαρκώς έκπληξη, όχι όμως διά της αντιθέσεως, αλλά διά της μεταθέσεως λέξεων και νοημάτων ώστε να διεγείρουν την περιέργεια συνδημιουργικών εγκεφάλων, οι οποίοι επιθυμούν να πλάσουν το δικό τους έργο τέχνης άμα τη αναγνώσει αυτού του πολυποίκιλου κι ενδιαφέροντος βιβλίου.

Θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι στον τόμο αυτό συστεγάζονται τρεις ποιητικές συλλογές: Οι πρόγονοι στα ιερά του Μελάμποδα, Οι γεννήτορες στη νήσο των Σπετσών, Οι συγγενείς στα ιαματικά νερά της Αιδηψού. Ο ίδιος δηλώνει ότι σπάζοντας τη σιωπή του κι αντί να βγάλει τρία βιβλία προτίμησε να καταθέσει αυτή την ανάσα ψυχής σε έναν κομψό, ευσύνοπτο και υπέροχα εικονογραφημένο τόμο, χάρη και στον εικαστικό Γιάννη Στεφανάκι, εκδότη του περιοδικού «Νέο Επίπεδο», που χάρισε σχέδιο ειδικά δημιουργημένο για αυτή την έκδοση.

Στο επίπεδο της θεματολογίας, κυριαρχεί η Ελλάδα, η παιδική αθωότητα και ο εφηβικός πανερωτισμός, ως ανάγκη απεμπολήσεως του εγώ κι ενώσεως με τη Φύση έτσι ώστε να επιτευχθεί η εκστατική ένωση με το Όλον, την οποία μπορούν να βιώσουν μόνον οι μύστες, Ορφικοί και Πυθαγόρειοι, Διονυσιακοί και Βακχικοί (ορθώς το διαχωρίζει ο ποιητής). Αυτό δεν σημαίνει ότι πρόκειται για ένα μυστικιστικό ή απόκρυφο βιβλίο, παρ’ όλο που πολλοί κώδικες χρήζουν αναλύσεως και μεταφράσεως. Αντιθέτως, κυριαρχεί το Ελληνικό Φως, ως αντίστιξη στο «σκότος που ωριμάζει» (τι ωραία σύλληψη!).

Στο επίπεδο της υφολογίας, η μεταμοντέρνα απλότητα βοηθάει στην ψηφιδοποίηση εμπειρίας και εμπνεύσεως.

Η ιδιόλεκτος, πεποικιλμένη κι επεξεργασμένη τεχνηέντως.

Η ρυθμολογία ακολουθεί τις σπασμένες αρμονίες της σύγχρονης υπερτονισμένης α-τονικότητας.

Στο διαλεκτικό επίπεδο, ο Αντώνης Δ. Σκιαθάς βάλλει κατά της κακομασημένης κι άτσαλης εισαγόμενης Κοινωνίας της Αφθονίας κι ευαγγελίζεται την καταστροφή που θα επιτρέψει την Αναγέννηση των εποχών. Παραπέμπει μάλιστα στον Αντώνη Σαμαράκη, χαρακτηρίζοντάς τον δάσκαλο κι ενστερνίζεται την προτροπή του ότι πρέπει να γίνουμε όλοι «πατροκτόνοι» και «μητροκτόνοι» προκειμένου να αποφύγουμε την επανάληψη παθογενειών της μετεμφυλιακής Ελλάδας.

Είναι σαφώς πολιτική η στάση τού ποιητή κι αυτό τον καθιστά όχι απλώς σύγχρονο, αλλά μάχιμο και μαχόμενο. Κατατάσσεται (και το αποδέχεται) στη λεγόμενη γενιά τού 1980, όμως κατά τη γνώμη μου δεν την ακολουθεί, αφού εκεί κυριαρχεί η αποπολιτικοποίηση, ο ευδαιμονισμός και ο χαυνωτικός ηδονισμός τού ιδιωτικού.

Είναι πολύ ενδιαφέρον και προκλητικό αυτό το αμάλγαμα των τριών συστεγαζομένων ποιητικών συλλογών-ενοτήτων. Δώρο ζωής στους ασθμαίνοντες σκότος.

Ενώ συνήθως με εξαντλεί η αναλυτική ανάγνωση, εδώ ήθελα κι άλλο. Σημείωσα στο περιθώριο γνωμικά, διάλεξα ιδέες, χάρηκα πρωτόγνωρες εικονοποιήσεις και ανθολόγησα δύο ή τρία ποιήματά του από τα οποία θα καταλήξω σε ένα για τον τόμο «Τα ποιήματα του 2016».

Για την ώρα σταχυολογώ κάποιες εκλάμψεις όπως: «τις επτά ταριχεύσεις του Εγώ» (σελ. 17), «Ο τρόπος των ανθρώπων / πάντοτε / είναι ο ίδιος με αυτόν που ορίζουν / οι θεοί» (σελ. 23), «νεογέννητος ακόμα ο αοιδός χρόνος μου» (σελ. 25), «Βέβαια, άλλοτε με το φως και / άλλοτε με το σκοτάδι γράφουν / τις αξίες του Εγώ, / πάντα όμως με το πρώιμο γαλάζιο / γράφουν το Εμείς και ας είναι / ακόμα νύχτα» (σελ. 27), «τριζόνια / στις ήττες της γλώσσας / του Ρωμανού του Μελωδού» (σελ. 30)… Και το υπέροχο: «Μονολογούσε, / ο Περικλής Γιαννόπουλος / δεν αυτοκτόνησε / στη λιμνοθάλασσα του Σκαραμαγκά, / απλώς / δημιούργησε την αυτοκτονία της λίμνης / στο κορμί του. / Αιώνες τρεις / μετά την πρωία / της ταφής του» (σελ. 33).

Κι ένα ποίημα από τη σελίδα 34 με τίτλο:
«Η Μοναξιά του Νικολάου Καρούζου»
Ο Νίκος Καρούζος μιλούσε συχνά για τη ζωή όπως άκουγαν τα πουλιά τους ανέμους.
Ο Έντγκαρ Ντεγκά μιλούσε πολύκαλά για το σώμα και σίγουρα για την ψυχή τών χορευτριών του στη λίμνη τών κύκνων.
Αφύλαχτη είναι η ψυχή όταν τη βρίσκει ο βοριάς τής μοναξιάς έγραφε κάπου σε ένα μάρμαρο ο Γιαννούλης Χαλεπάς.
Όσο υπάρχει Ιόνιο, Αιγαίο, Άθως, δεν πρόκειται να χαθούμε ανέφερε ο παππούς Οδυσσέας Ανδρούτσος και επανέλαβε με τον τρόπο τών Βυζαντινών Ελλήνων ο Νικόλαος Καρούζος: Ήξερα για το πώς και το γιατί τών ύμνων για τους αγέρηδες τών πελάγων τών Ελλήνων.
Με αυτούς, είπε ο Γιάννης Τσαρούχης, ας κεντήσουμε και πάλι τις σημαίες τών ερώτων μας.

ΚΥΡΙΑΚΗ ΛΥΜΠΕΡΗ bookpress.gr (23/6/2017)

Με έναυσμα το όνομα της κόρης του Ευγενίας, ο Αντώνης Σκιαθάς ονοματίζει έτσι και την παρούσα ποιητική του συλλογή, περιγράφοντας στην πραγματικότητα –δια μέσου βέβαια της ποιητικής διαδικασίας– σημαντικές στιγμές ενός «ευ–γένους, γόνου», του ελληνικού, στη μακραίωνη διαδρομή του και σε όλες του τις εκφάνσεις (ιστορία, χωροταξία–φύση, πολιτεία, κοινωνία, τέχνη).

Στο αυτί του εξώφυλλου του βιβλίου ο ίδιος μας πληροφορεί ότι η συλλογή αποτελεί τριλογία και σύνθεση με τίτλους «Οι πρόγονοι στα ιερά του Μελάμποδα», «Οι γεννήτορες στη νήσο των Σπετσών» και «Οι συγγενείς στα ιαματικά λουτρά της Αιδηψού» και ότι τα περιεχόμενα κείμενα θα μπορούσαν κάτω από αυτούς τους τίτλους να αποτελέσουν αυτούσιες συλλογές. Όμως τελικά, εκ του αποτελέσματος, φαίνεται ότι ήταν σοφό να μην ενδώσει ο ποιητής στην άμεση έκδοση των κειμένων του, διότι έτσι τελικά παρουσιάζεται ένα έργο που αποτελεί μια ολοκληρωμένη αφήγηση, που καλύπτει διάφορες εποχές και που, με τη βοήθεια και των ποιητικών του σχολίων, οδηγεί στην καλύτερη κατανόηση ενός ελλειπτικού –προς χάριν της ανοικείωσης– ποιητικού λόγου.
Μια περιήγηση στα ιστορικά δεδομένα, όπως τουλάχιστον τα αντιλαμβάνεται το ευαίσθητο ποιητικό υποκείμενο, που με χωροχρονικές μετατοπίσεις και συνεχείς αναδρομικούς ελιγμούς προσπαθεί να φέρει στο προσκήνιο, να συνδέσει και να αναδείξει εκ νέου το ξεχασμένο ή το γνωστό, το πραγματικό ή το μυθολογικό στοιχείο και να συλλάβει το νόημα των εκάστοτε δρωμένων αυτής της γωνιάς της γης που αποτελεί την πατρίδα μας. Έτσι θα περάσουν μέσα στις σελίδες, εντέχνως και με μια παλινδρομική κίνηση, ιστορικά πρόσωπα διαφόρων περιόδων (αγωνιστής Ιωάννης Ρούκης, Μαντώ Μαυρογένους, Κατσώνης, Γκούρας, Καποδίστριας, Οδυσσέας Ανδρούτσος, Άννα Κομνηνή, Αλέξανδρος, Ρωξάνη, Παρμενίων) και μυθολογικά (Διγενής, Μελάμποδας, Διόνυσος), ποιητές (Ανακρέων, Όμηρος, υμνογράφος Ρωμανός ο Μελωδός, Κάλβος, Σολωμός, Καβάφης, Περικλής Γιαννόπουλος, Καρυωτάκης, Σαραντάρης, Κωσταβάρας, Εμπειρίκος, Βακαλό, Ελύτης, Κακναβάτος, Καρούζος), σε μια διαφαινόμενη παραλληλία –με τους νεώτερους τουλάχιστον εξ αυτών– με τις ποιητικές του προτιμήσεις, όπως επίσης ζωγράφοι (Θεοτοκόπουλος, Μπουζιάνης, Τσαρούχης) και γλύπτες (Γιαννούλης Χαλεπάς), φιλόσοφοι (Πλάτων, Αριστοτέλης), αλλά και γνωστά πολιτικά ινδάλματα (Βελουχιώτης, Πλουμπίδης) και εν τέλει οι απλοί άνθρωποι συγκεντρωτικά στο πρόσωπο της μητέρας του Στυλιανού Ράμπελα. Δεν ξεχνάει όμως στο πλαίσιο αυτό να προσθέσει και σημαντικά πρόσωπα της παγκόσμιας σκηνής (Φρίντα Κάλο, Ντεγκά, Μποτσόνι, Βαν Γκογκ, Τζάκσον Πόλοκ, Φράνσις Μπέικον, Άντι Γουόρχολ, Σίλερ, Μπωντλαίρ, Μπάιρον, Μπρετόν, Φρόιντ), αφενός για να αναδείξει το πλούσιο γνωσιολογικό του υπόβαθρο και αφετέρου για να εξάρει με αυτή των ελληνικών, αλλά και των αλλοδαπών ονομάτων επίσκεψη –περιβεβλημένων από τους κατάλληλους στίχους– τις νοηματικές αντιστοιχίες στις οποίες τα ονόματα αυτά παραπέμπουν. Μυκήνες, Ερέχθειο, Θερμοπύλες, Μακεδονία, Αμφίπολη, Παλμύρα, Αντιόχεια, Βασιλεύουσα, Ελλήσποντος, Μεσολόγγι, τα οποία αναφέρονται στο βιβλίο, αποτελούν κορυφώσεις του ιστορικού μας γίγνεσθαι και πεδία μνήμης και φρονηματισμού για κάθε επόμενη γενιά. Κάθε σπιθαμή άλλωστε της χώρας αυτής είναι κοιτίδα ομορφιάς και δόξας, αλλά και ποτισμένη με δάκρυ και αίμα.
Με αυτόν τον τρόπο ενώνεται το χθες, το σήμερα και το αύριο, πρόγονοι, γεννήτορες, συγγενείς και επίγονοι οδοιπορούν στη χώρα του πελάγους, των νησιών, των ανέμων, των αμπελώνων και της ελιάς, με τις αρετές, τα πάθη και τα παθήματά τους. Δεν παραλείπει να αναφερθεί σε «αδελφοκτόνες ιαχές», «βασιλικούς τοξότες» και «σταλινικούς υάκινθους». Τελικά οι λέξεις του Α. Σκιαθά αποτελούν ηχώ εκείνων του Οδυσσέα Ανδρούτσου (αερικού συμβόλου που στο τελευταίο ποίημα της συλλογής ανεμίζει το σπαθί του προς χάριν της ελευθερίας στην αιωνιότητα), όταν παρουσιάζεται, σε άλλο σημείο, να λέει: «Όσο υπάρχει Ιόνιο, Αιγαίο και Άθως, δεν πρόκειται να χαθούμε». Αλλά και του ηγούμενου που φωνάζει: «Το γένος να σωθεί αδέλφια / το γένος », προφανώς διαπιστώνοντας και ο ίδιος ο ποιητής, σε αναλογία με τα παρελθόντα, κινδύνους παντοειδείς, εξωτερικούς και νοοτροπίες που εγκαθίστανται στο παρόν. Ανάμεσα στις ποιητικές γραμμές περνούν δραματικά επεισόδια για τη χώρα μας (και κυρίως αυτά των πρόσφατων χρόνων), εμπρησμοί, φωτιές, ναυάγια και πνιγμένοι, ξενιτιές, προσφυγιές του νυν, που ανακαλούν και τις παλαιές (Τσεσμές, Αλεξάνδρεια) κι από την άλλη, ευδαιμονικές καταναλωτικές διαθέσεις του σήμερα.
Για τον ποιητή είναι «η Ελλάδα που πιστέψαμε / στην τάβλα καρφωμένη». Και «η σύγκλητος» (ή μήπως πρέπει αλλιώς να πούμε «βουλή»;) «πολιτικολογεί για το αύριο / καταστρέφοντας το σήμερα». «Όμως» καταλήγει αλλού «εμείς ας υπηρετήσουμε το σήμερα». Πολιτική με την ευρεία έννοια η στάση του, βρίσκεται όμως κάτω από τον πλήρη έλεγχο της ποίησης. Οι ποιητές, κατά τον Α. Σκιαθά, μέσα σε οδυνηρά περιβάλλοντα, έχουν έναν ρόλο που τους αναλογεί: χρησμοδοτούν τη μοίρα του λαού τους. Και όπως ο μυθικός Μελάμποδας μπορούσε να μαντεύει το μέλλον με τη βοήθεια των πλασμάτων της φύσης, στα νεώτερα χρόνια ο Κάλβος ή ο Σολωμός, ο «ελεεινός ποιητής», υπομνημάτισαν εύηχα τα βάσανα του λαού μας σε δύσκολες ώρες, αποτελώντας με τον δικό τους τρόπο τη συνείδησή του των χρόνων αυτών. Γιατί οι ποιητές «τρέφονται απ’ τις θυσίες του φωτός», οι σκέψεις τους είναι «δισέγγονα της αστραπής», κάποτε η «μαγγανεία της ποίησης αναλαμβάνει να σώσει το έθνος», έστω κι αν οι γραφές έτσι κι αλλιώς είναι «για λίγους», όταν «στις πολιτείες των αμύητων / έχουν αξία, μόνο οι ήχοι του διαβήτη» (οι κάθε είδους δηλαδή μετρήσεις ποσοτήτων, που αντιτίθενται σε αξίες πνευματικές), έστω κι αν κάποτε αυτοκτονούν, νικημένοι από τη στέρηση της ελπίδας και τη μοναξιά. Και αν κάποιος ακόμη έχει αμφιβολία για το περιεχόμενο της συλλογής, θα μας πει προς το τέλος: «περιγράφω την / αλητεία της γλώσσας / που μου έμαθε το / Ρο της πατρίδας / να τιμώ με δάφνες». (Εδώ και αντιδιαστολή ή απλή συνήχηση με «τα ρω του έρωτα» του Οδ. Ελύτη).
Η ποιητική του λοιπόν είναι κυρίως μια ποιητική του εμείς και της συλλογικότητας –σε συμπόρευση μάλιστα στο νου του με άλλους εργάτες της Τέχνης– διακοπτόμενη κάποτε και από τις προσωπικές του εμπλοκές στο πεδίο του βίου, με στίχους όπως: «τα εύρετρα αυτής της ήττας / που μας έκαναν άντρες / ας είναι / τα δυο κόκκινα λουστρίνια / που ξεχασμένα έμειναν / άπειρα πρωινά / κάτω απ’ το κρεβάτι», τρυφερές ενθυμίσεις και παραδοχές, ή όταν μιλάει «για τα μεγάλα χρώματα του έρωτα», αφού ο έρωτας αποτελεί σημαντικό στοιχείο της ζωής μας, ή ακόμα όταν μας αποκαλύπτει τις καταβολές της κοσμοθεωρίας του: «όλους τους ορισμούς του Πλάτωνα / έχω φυλακτό στο θωρηκτό μου στήθος». Μα και η πλήρης συνείδηση ότι ο θάνατος βρίσκει σε όλους μας την τελική μας θέση, μπορεί «σ’ αφύτευτο ελαιώνα». Και φυσικά θα μας μιλήσει για το βάσανο της ποίησης: «περιγράφω, λοιπόν, το βίο / των άτιμων λέξεων / που με βασάνισαν / τότε και τώρα / με χειρονομίες / σκέψεις και άυπνες μέρες», ώσπου να σχηματιστεί το σωστό ποίημα, όπως θα ήθελε ο κάθε πραγματικός ποιητής που σέβεται την τέχνη του. Και εξομολογείται ότι γράφει το ίδιο πάντα ποίημα. Πολύ φυσικό, καθώς ο ποιητής διαλέγει συνήθως τη θεματολογία του και δείχνει στην ποιητική πορεία του τις προσωπικές εμμονές του. Δύο φορές αναφέρεται επίσης ο «ανέραστος ανθολόγος» ή ο «πρόστυχος ανθολόγος» και επομένως όχι πάντα δίκαιος (αλλά προς ποιον ακριβώς όχι ολοφάνερο).
Η γραφή του ξεχωριστή και σαν θεματολογία και σαν ύφος, αφήνει να εκτυλιχτεί ένας συνειδητός ασφαλώς, εκτενής, αλλά γόνιμος διάλογος με προλαλήσαντες ποιητές, π.χ. στο ωραίο σχόλιο-ποίημα με τίτλο «Φόρος τιμής στο εφήμερο της φιλαρμονικής» αναδεικνύεται η επίμονη τριβή του με τα γραπτά του ύστερου Οδυσσέα Ελύτη και με ορισμένες εκφράσεις, π.χ. «… μητέρας / του τελευταίου ληστή / της πόλεως του Τολέδο» ή «του γεφυροποιού Λεονάρντο» παρίσταται ο Έκτορας Κακναβάτος, ή ακόμα –λιγότερο όμως– με το «για τις φθορές των τοκετών του έαρος» ή «του έαρος τα όνειρα» ο Ν. Καρούζος, αποδεικνύοντας ότι στην τέχνη δεν υπάρχει παρθενογένεση και ότι η παράδοση οδηγεί τους μεταγενέστερους. Θα έλεγα βέβαια ότι τα τύπου χαϊκού ποιήματα σε ορισμένο σημείο της σύνθεσης (και που ακριβώς δεν βρίσκονται μέσα στο χώρο της παράδοσής μας), δεν προσδίδουν κάτι παραπάνω στο σύνολο, ωστόσο ξεχωρίζω κάποιο που δεν έχει κάτι να ζηλέψει από τα αντίστοιχα ιαπωνικά: «Αύγουστος πάλι / οι βυσσινιές στη στέρνα / βάφουν ουρανούς».

Γενικά, η ποιητική αυτή εργασία του Α. Σκιαθά αποτελεί μια ευφυή σύλληψη, το πλούσιο περιεχόμενο της οποίας υπερβαίνει θεωρώ το πλαίσιο ενός συνήθους σύντομου κριτικού σημειώματος. Πάντως είναι φανερό ότι ο Α. Σκιαθάς γνωρίζει καλά «το πώς και το γιατί» των λέξεων που χειρίζεται.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΥΣΚΑΣ θράκα (23/6/2017)

«άβυσσο των σιωπηλών λιμένων»

Πρώτη εντύπωση: Ποίηση.
Δεύτερη εντύπωση: Ιδιαίτερος τρόπος γραφής.
Τρίτη εντύπωση: Παγκοσμιοποιημένος λόγος με κέντρο την Ελλάδα.

Συνολική εντύπωση: Αξιοποίηση του παρελθόντος (στις κολόνες του Επικούρειου) για τη βίωση του παρόντος (συλλέγουμε τα μπλε) και τη στόχευση του μέλλοντος (προσμένουμε πλεούμενα του μπλε), με τη μοίρα στο παρασκήνιο: (γεμίζοντας πούπουλα με χρώματα τις όχθες του μοιραίου).

Η δέκατη (αν δεν κάνω λάθος) ποιητική συλλογή του Αντώνη Σκιαθά, μετά από αρκετά χρόνια εκδοτικής σιωπής, ως συγκεντρωτική έκδοση μιας Τριλογίας όπως ο ίδιος λέει: «Οι πρόγονοι στα ιερά του Μελάμποδα», «Οι γεννήτορες στη νήσο των Σπετσών», «Οι συγγενείς στα ιαματικά λουτρά της Αιδηψού».
Ήδη ομολογείται εξαρχής η συνέχεια δια της συγγένειας, πρόγονοι-γεννήτορες-συγγενείς και η χωρική τους τοποθέτηση, ιερά (του μάντη) Μελάμποδα-Σπέτσες-Αιδηψός. Από την Ιωλκό, την Παλμύρα των Φοινίκων ως τις Θερμοπύλες και το Τολέδο, από τον Νώε ως τον Μ. Αλέξανδρο και τον Οδ. Ανδρούτσο, από τον Γιαννούλη Χαλεπά, τον Γιάννη Τσαρούχη ως τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι, από τον Καρούζο, τον Καβάφη, τον Κακναβάτο ως τον Σαμαράκη, το βιβλίο αυτό κινείται ασταμάτητα διαχρονικά και διαχωρικά, σαν ραπτομηχανή που ράβει εντατικά το ύφασμα του χωροχρόνου με ποιητικές κλωστές. Η έκδοση του βιβλίου δικαιολογείται, γιατί έχει πολλά να δώσει εκεί που
το ορατό
δεν είναι πάντα βιωμένο
ούτε το βιωμένο
είναι πάντα ορατό.

Όχι, δεν είναι μόνο ταξίδι στο χρόνο, σε τόπους, καταστάσεις, ιστορία, μυθολογία, λογοτεχνία. Δεν είναι μόνο ωδή στη μνήμη (προσωπική, ιστορική, πολιτισμική, τοπική, εθνική, παγκόσμια). Δεν είναι οι αναφορές στους γεννήτορες και στους προγόνους απλά φόρος τιμής. Δεν είναι επίδειξη γνώσεων. Δεν είναι συνονθύλευμα στίχων. Δεν είναι διάσωση ή προβολή ονομάτων, τοπωνυμίων.
Δεν είναι ποίηση επίδειξης ή προβολής γνώσεων ή ταλέντου.
Τι είναι για εμένα;

Η ποίηση αυτή, «εύ γίγνεται» (ευγένεια) ποίηση του χρόνου.
Δοτός ο χρόνος της ταφής,
δοτός κι ο χρόνος της αυγής
σε κάθε αρραβώνα με την κοπή
του λώρου.

Και όχι μόνο. «Εύ γίγνεται» χρόνος η ίδια, άρα γίνεται επιλογή του τι, του πότε, άρα και του που. Πώς;
Ο Αντώνης Σκιαθάς, με τον μετουσιωμένο μέσα του χρόνο, συνομιλεί με όλα αυτά που είναι:
Παιδί των φυσικών του γεννητόρων, παιδί της Παγκόσμιας Ιστορίας αλλά και του τόπου μας ιδιαίτερα, παιδί του χώματος, παιδί της μυθολογίας, παιδί της λογοτεχνίας εν γένει, αλλά και εντοπισμένα: παιδί σημαντικών λογοτεχνικών μορφών που τον σημάδεψαν με το λόγο, το έργο αλλά και τις προσωπικές τους επιλογές ή τραγωδίες, παιδί των οροσήμων του ελληνισμού, παιδί της ελευθερίας, της δημοκρατίας, παιδί προϊόν του έρωτα αλλά και παιδί που βιώνει και εκείνο τον έρωτα όσο και την απογοήτευση, τη συντροφιά όσο και τη μοναξιά, την ετερότητα όσο και τις εταίρες, την κατάβαση στον Άδη όσο και την πτήση προς την Κολχίδα, παιδί που πιάνει το μαχαίρι με την ίδια ευκολία που πιάνει το μολύβι. Ένα επικίνδυνα αθώο παιδί.

Παιδί όχι με την κλασσική έννοια, αλλά παιδί που κρατάει τα καλά της ψυχής του και αρνείται να ακρωτηριαστεί από τον περιρρέοντα ιστό του «κατά κανόνα και κατά συνθήκην» σημερινού τρόπου ζωής. Εξαίρεση, στην οποία οφείλει και τη μοναδικότητα της ματιάς του.
Ενήλικας με τα όλα του, παιδί μέσα του. Ευλογία ή κατάρα; Και τα δυο. Δηλαδή; Ποιητής.
Άλλωστε, ομολογεί:
Εκεί, λοιπόν,
γεννηθήκαμε,
μάθαμε παιδιά ακόμη
τους τίτλους
της πρώτης,
της ποίησης αγάπης,
στη σοφίτα του Ερέχθειου.

Αρχή και τέλος; Το αθάνατο αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα, συνυφασμένο με το φως του τόπου που τον γέννησε:
στην τάβλα της ζωής αυτού του τόπου
με γάντζο καρφωμένη η ψυχή μας.

Τιμά το παρελθόν, δεν το προσπερνά, το μελετά, εμβαθύνει, στηρίζεται σε αυτό για να αντέξει αλλά και για να κατανοήσει το παρόν και να μπορέσει να πλάσει όνειρα για το μέλλον. Μέσω του σώματος, γιατί
Το σώμα έχει καταγωγή το βιωμένο
του υπέρτερου χρόνου.

Όλα, τόποι, μορφές, συγκυρίες, καταστάσεις, δράσεις, συμβάντα, μυθικές αναφορές, σε μια αγκαλιά από την αρχαιότητα ως σήμερα, είναι αυτά που καθορίζουν το πώς φτάσαμε ως εδώ και μέσα από τη διερεύνησή τους, μπορεί να μας δώσουν καθαρότερες κατευθύνσεις για το πώς θα πάμε παραπέρα.
Μνήμη της μήτρας
η γέννα και το παιδί
σπονδή στο μέλλον.

Είναι το πολυδιάστατο σύστημα αναφοράς, μέσα στο οποίο κινείται με αναγκαιότητα αλλά και τυχαιότητα, η ίδια η επί γης ζωή. Τα ως τώρα, είναι συμπλέγματα κουκίδων, ως γαλαξίες στο αναφορικό στερέωμα. Το παρόν, λαμπάκια που αναβοσβήνουν περιμένοντας εντολές και το μέλλον, απροσδιόριστο στο παρόν, θα φέρει το αποτύπωμα μας χρόνια μετά, όταν θα είναι πια παρελθόν. Ο Αντώνης Σκιαθάς, αγωνιά για το τι παρόν χτίζουμε και για το τι θα μείνει από τα «έργα» και τις «ημέρες» μας, όταν αυτά θα έχουν γίνει παρελθόν. Τι αξία θα έχουν –αν θα έχουν- για κάποιον που στο μέλλον θα τα μελετάει.

Εξομολογούμενη αδυναμία του; Η διαχείριση του πόνου της απώλειας, οι μαχαιριές της απουσίας,
Οι Απουσίες δημιουργούν
απουσίες,
οι παρουσίες και πάλι απουσίες

έχοντας επιπλέον συνειδητοποιήσει και το φαινόμενο της απουσίας εν τη παρουσία:
Όλες τις απουσίες βίωσα
με τη δική σου παρουσία.

Οι συνομιλίες με το Θάνατο, διάσπαρτες στη συλλογή, πέραν του πόνου, της λύπης και της αδυναμίας εξήγησης, αξιοποιούνται ως εργαλείο κατανόησης της ζωής, μετά τη συνειδητοποίηση πως
… μια είναι η μάχη
κι αυτή παντοτινά θα είναι
χαμένη και για εμένα αλλά
και γι’ αυτήν.

Τα πάντα, σε σχέση πάντοτε με το χρόνο (αφού ακόμη και ο Θάνατος υπάρχει μόνο όταν υπάρχει ο χρόνος) :
άφθαρτες οι μέρες των νεκρών
καθώς ακέραιοι κρατούν
το χρόνο
στο πιθάρι.

Ο λόγος του ευθύς, ακριβής, εναλλασσόμενος συχνά μεταξύ κρυπτισμού και συμβολισμού, έπους και τραγωδίας, ωμού ρεαλισμού και ιστορικής μαρτυρίας, διανθισμένος με στίγματα υπερρεαλισμού, προσγειωμένος όσο και ιπτάμενος, κοφτός, τηλεγραφικός, με ροή που περνάει μέσα από μικρούς ή μεγάλους καταρράκτες, με συνέχεια ιστορική και ελληνοκεντρική, αλλά και με ασυνέχεια ποιητική, αναγκαία για τη δημιουργία των πολυγωνικών δομών που περιβάλλουν την ποίησή του αλλά και των πολύεδρων κρυσταλλικών δομών, των μορίων του λόγου του.

Υπάρχουν και λυρικά ξεσπάσματα, που κάνουν γλυκύτερη την επαφή:
Μετά η μάντρα με τα καρφωμένα γυαλιά
που δώριζαν τους πολλαπλασιασμούς
της σελήνης, σ’ όλα τα ακρόκλαρα του κήπου.

Ως άλλος Παλαμάς ως προς την πρόθεση, με το δικό του στυλ, συνειδητά ή μη, γεφυρώνει το χθες με το σήμερα, τη μνήμη με το σώμα, την ιστορία με τον άνθρωπο, τους τόπους με το χρόνο, τα συναισθήματα με το νου, τη λογοτεχνία με την καθημερινότητα, την ποίηση με την ουσία, τον ελληνισμό με τον εαυτό του, αναδεικνύοντας τη συνέχεια των πάντων.

Επισκευάζει την αλυσίδα της διαδοχής από γενεά σε γενεά, από τόπο σε τόπο, από κατάσταση σε κατάσταση, από γεγονός σε γεγονός, από πρόσωπο σε πρόσωπο. Είναι αναγκαίο να έχεις μια γερή αλυσίδα για να μπορείς να σηκώσεις την άγκυρα χωρίς να τη χάσεις, να πλεύσεις στη συνέχεια αν το θελήσεις και να έχεις επιπλέον τη δυνατότητα να αγκυροβολήσεις πάλι, όταν και όπου εσύ επιλέξεις. Χωρίς εξιδανικεύσεις, αφού στο ακρόπρωρο του ποιητικού πλοίου με τη μορφή της Ευγενίας, είναι σκαλισμένη η επιγραφή:
Καθώς και τούτη
αλλά
και οι άλλες ζωές
προδομένες είναι
και θα είναι
στα ίδια πάθη μας.

Ποίηση διαφορετική, συνεκτική, συμπαγής, καθόλου εύκολα προσβάσιμη, προϋποθέτουσα γνώσεις σε πολλά επίπεδα, κλειστή ερμητικά για τον επιφανειακό αναγνώστη μα με κλειδαριές πρόκληση για όποιον ασχοληθεί σοβαρά, είναι μια ποίηση που στέκει σταθερά στα πόδια της και σε κοιτάζει.

Η Ευγενία είναι εκεί. Όχι η κόρη του. Η άλλη Ευγενία. Κομψή, Καλλιεργημένη, με Αρχαιοελληνική Ομορφιά, με τρανταχτή Προίκα Γνώσεων, με Σπάνιες Ικανότητες στο Λόγο, με την Αλήθεια της, Τα Αναφορικά της Κοσμήματα, την Ολότητά της, την Ιστορία της και το Παρελθόν της, τις Μυθικές Αναφορές της, σε ατενίζει από το ζεστό, αιματωμένο εξώφυλλο, τώρα, στο ολοζώντανο παρόν.
Το τι θα κάνεις εσύ, καλέ μου αναγνώστη, είναι δικό σου θέμα.

ΔΗΜΟΣ ΧΛΩΠΤΣΙΟΥΔΗΣ tvxs /biblio (26/9/2017)

Ο διάλογος της «Ευγενίας» με τον χρόνο και τον ελληνικό πολιτισμό

Ο Αντώνης Σκιαθάς είναι ένας πολυγραφότατος δημιουργός, ένας ακούραστος υπηρέτης του ποιητικού λόγου. Η νέα πολύπτυχη ποιητική του συλλογή «Ευγενία» (πικραμένος, 2016) αποκαλύπτει μια βαθιά σχέση του δημιουργού με την ιστορία και την ελλαδική γεωγραφία και τις υπαρξιακές αγωνίες.
Η ποίηση του Αντώνη Σκιαθά μας ταξιδεύει σε όλο τον ελληνικό γεωγραφικό χώρο. Είναι γεμάτη με ελληνικό χρώμα, τόσο ως ιδέες όσο και ως παραστάσεις. Οι συνεχείς αναφορές στην ιστορία και σε τοπωνύμια του παρελθόντος ή του παρόντος, όσο και τα αρχαιολογικά ερείπια που αποδίδονται εικαστικά στον ποιητικό του καμβά είναι η αποτύπωση της Ελλάδας που αναζητά τα βήματα της στη σύνδεση του παρόντος με το παρελθόν.
Η ένταση και η αβίαστη εισαγωγή του φυσικού στοιχείου τον φέρνουν πολύ κοντά στην «ποίηση της περιφέρειας»[1]. Το μπλε του ουρανού και του πελάγους αποτυπώνονται είτε άμεσα είτε συνυποδηλωτικά σε κάθε σχεδόν σύνθεση της συλλογής ως ψηφίδα του υπαρξιακού ποιητικού του μωσαϊκού χαρίζοντας τη χρωματική τους ζωντάνια στον ποιητικό καμβά του. Το ουράνιο χρώμα και η συχνότατη παρουσία της θάλασσας και εκείνης των ανέμων προσδίνουν ζωή στα ερείπια ναών και μαντείων με τη γοητεία της ελληνικής γης.
Συναρπάζει η στιχουργική του έκφραση που ζυγίζεται ανάμεσα στη λιτότητα της καθημερινής γλώσσας και τις στοχαστικές της διακλαδώσεις. Είναι μία έκφραση μελετημένα ανεπιτήδευτη που κυλά με τη φυσικότητα του προφορικού λόγου, ο ποιητής στοχάζεται για την τέχνη και τον ανθρώπινο βίο. Σαν ποιητικά δοκίμια οι συνθέσεις της συλλογής ταξιδεύουν τον ακροατή/αναγνώστη στον μαγικό κόσμο των ποιητικών αναζητήσεων του Σκιαθά ξεπερνώντας τις συμβάσεις του χώρου και του χρόνου[2].
Ο δημιουργός περιδιαβαίνει τον κόσμο των υπαρξιακών αγωνιών ακολουθώντας τη συνειρμικότητα[3]. Τούτο αποτελεί και τον συνδετικό δεσμό στην τεχνική του «διασπασμένου θέματος»[4] ενσωματώνοντας τον κοινωνικό προβληματισμό στο υπαρξιακό και ιστορικό υλικό[5].
Η δυναμική χρήση του μεταφορικού λόγου[6] με τις προσωποποιήσεις και το μοτίβο του υγρού στοιχείου[7] μαγεύουν το κοινό. Απρόσμενες υπερρεαλιστικές πινελιές εμπλουτίζουν το καναβάτσο του Σκιαθά[8] πλάι στη συνειρμική κίνηση του στίχου. Αλληγορίες[9] συνδέονται με υπαρξιακούς προβληματισμούς μέσα σε μία μυσταγωγική στιχουργία εικόνων. Έτσι, ο ποιητής συνδέει στοιχεία από το ιστορικό και μυθολογικό θησαυροφυλάκιο με το φυσιολατρικό στοιχείο σε έναν συνδυασμό με πλούσια χρώματα και μηνύματα με βάθος χρόνου[10].
Συνεχείς, εξάλλου, είναι οι αναφορές σε ιστορικά πρόσωπα, καλλιτέχνες και μη. Ο ποιητής με την ενσωμάτωση των διάσημων προσωπικοτήτων δημιουργία έναν υπερ-κειμενικό διάλογο μεταξύ του παρόντος και του παρελθόντος ενίοτε και έναν καλλιτεχνικό[11]. Την ίδια όμως στιγμή προσδίδει ένα διαχρονικό βάθος στους δικούς του υπαρξιακούς προβληματισμούς ξεπερνώντας το επίκαιρο[12] και συνδέοντας τις ατομικές αγωνίες με την τέχνη και καθιστώντας τις πανανθρώπινες ξεπερνώντας τον τόπο και τον χρόνο. Η επίκληση και οι διακειμενικοί διάλογοι με ανθρώπους της τέχνης και με ιστορικά πρόσωπα ξεπερνούν τον υποκειμενικό χαρακτήρα του επίγονου ποιητή.
Ο λόγος του Σκιαθά ιχνογραφεί την ελληνική περιπέτεια μέσα από μία υπαρξιακή διαδρομή που ταξιδεύει στον χρόνο. Η ποιητική του συνδέει τον ελληνικό πολιτισμό με την ιστορία του τόπου, δείχνοντας τις επιδράσεις του πολιτισμού στις γενεές μέχρι σήμερα. Άλλωστε, ο χρόνος διαπνέει όλη τη συλλογή ενισχύοντας τον πολύπτυχο χαρακτήρα της και εντέλει την πολυκεντρικότητά της σαν ένα στιχουργικό ταξίδι από την Τροία έως το σήμερα, ως μία ενιαία ποιητική σύνθεση.
Η στιχουργική του παραδομένη στο μπλε της Μεσογείου μετατρέπεται σε έναν οδυσσειακό ύμνο για τον άνθρωπο, που εφήμερος παλεύει απέναντι στο αιώνιο υγρό στοιχείο[13]. Και οι διαρκείς ιστορικές αναφορές υποστηρίζουν εκφραστικά το χρονικό βάθος και τα τοπωνύμια της γεωγραφικής κάλυψης. Άλλωστε, η ποιητική του Σκιαθά διατρέχει το σύνολο της επικράτειας του αρχαίου κόσμου με επίκεντρο τον ελλαδικό χώρο[14].
Μία εσωτερική πνοή διαπνέει τους στίχους του που με ευαισθησία παρακολουθεί με αγωνία το ανθρώπινο πάθος στο διάβα του χρόνου, τα ναυάγια, την απώλεια, τις τρικυμίες της ζωής. Άλλοτε η στιχουργική του αποκτά μοιάζουν με χρησμούς, θυμίζοντας παλαμικές προφητείες, κι άλλες φορές ελευθερόστιχες υμνωδίες στον μακραίωνο ελληνικό πολιτισμό και το απόλυτο ελληνικό μπλε που ξεπερνά τον χρόνο της τέχνης.
Η «Ευγενία» είναι ένας διαρκής διάλογος του χρόνου και του ελληνικού πολιτισμού με τους φθόγγους και τις βαθύτερες ανθρώπινες ανησυχίες. Είναι το μέλλον των ανθρώπων όμως ριζώνει στο παρελθόν και ακτινοβολείται μέσα από τη στιχουργική του Σκιαθά στα μάτια της κόρης του. Κάθε νεώτερη γενιά κουβαλά μέσα της βαθιά τον ελληνικό πολιτισμό, από τις μυκηναϊκές κατακτήσεις και έπη μέχρι τους ποιητές του πρόσφατου παρελθόντος και καλλιτέχνες που επέδρασαν στην αντίληψη του ίδιου του ποιητή.

[1] βλ. Δήμος Χλωπτσιούδης, Προσεγγίζοντας την ποίηση της περιφέρειας, vakxikon, τεύχ. 34 (Ιούνιος 2016).

[2] βλ. σελίδες ημερολογίου για το κάλλος των παρουσιών ωδή, στον λεύτερο Δυσσέα, η μεσιτεία των μπλε του Ιούδα ποιητή.

[3] βλ. ασκήσεις πλοηγού.

[4] βλ. ηχώ της ψυχής β’, η γέννα, με τη μέθοδο του Ελλήσποντου, η προσωπίδα της μητέρας μου, ομίχλη.

[5] βλ. γενέθλια μανιφέστο, κόκκινα λουστρίνια, σελίδες ημερολογίου για το κάλλος των γεννητόρων, εξωδίκως στα ορεινά της ποίησης β’, σελίδες ημερολογίου για το κάλλος των συγγενών.

[6] βλ. λαθρεμπόριο ανέμων, οι στίξεις, σελίδες ημερολογίου για το καλό των συγγενών, με τον τρόπο της γόνιμης μητέρας, η ηχώ της ψυχής β’, με τον τρόπο του ποιητή, σκέψεις για τις παρουσίες.

[7] βλ. το δίκαιο της συγκλήτου β’, η μοναξιά του Νικολάου Καρούζου, η γέννα, επί της λίμνης Κουμουνδούρου, με τη μέθοδο του Ελλήσποντου.

[8] βλ. το θέρος, Ιωλκός σε πένθος αλλοεθνών γ’, το μάταιο.

[9] βλ. ελαιώνας, οι στίξεις, η προσωπίδα της μητέρας μου.

[10] βλ. το δίκαιο της συγκλήτου α’ & β’.

[11] βλ. επί της λίμνης Κουμουνδούρου, η μοναξιά του Νικολάου Καρούζου, η Ιωλκός σε πένθος αλλοεθνών β’.

[12] βλ. χρησμοί της μνήμης του ελεεινού της ποίησης, εις το ιερό του Μελάμοδα οι ατελείς οικείοι, ήθη επαϊόντων, εξωδίκως στα ορεινά της ποίησης β’.

[13] βλ. η μεσιτεία των μπλε του Ιούδα ποιητή, σελίδες ημερολογίου για τον καλός των παρουσιών β’, ο θρήνος του Αλφειού.

[14] βλ. με τον τρόπο του εραστή, με τον τρόπο του οδοιπόρου.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ Δημοσιεύθηκε από mandragoras

Για την Ευγενία του Αντώνη Δ. Σκιαθά

…από το ομώνυμο ποίημα της συλλογής, που ’χουν τη θέση τους στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, θα μπορούσε να οριστεί συμπερασματικά η τελευταία συλλογή του Αντώνη Δ. Σκιαθά με τίτλο ΕΥΓΕΝΙΑ (εκδ. Πικραμένος, πάτρα 2016, σελ. 119) δανεισμένο (ή οφειλόμενο) στην κόρη του Ευγενία-Μιχαέλα, στην οποία ο ζωγράφος Γιάννης Στεφανάκις, αφιέρωσε ένα επιχρωματισμένο σχέδιο στη σελίδα 15.
Τα ποιήματα-σχόλια με βάση ιστορικά γεγονότα, ρινίσματα συμβάντων, αναμνήσεις σύγχρονες και παλιότερες που αλληλομπλέκονται σε ένα είδος σφιχτής ύφανσης πάνω στο πέπλο της Ελλάδας προσομοιάζουν με χορικά αποσπάσματα, μονολόγους τραγωδών, χρησμούς μάντεων, αλλά και ωδές κι όχι μονάχα στο ομότιτλο ποίημα «Ωδή στον λεύτερο Δυσσέα».
Μια πρώτη προσέγγιση των επιλογών του θα μπορούσε να ανιχνευθεί σε τρία επίπεδα: τόπος-χρόνος-πρόσωπα. Δίχως χρονολογική συνέχεια, με αλληλένδετες τις εποχές τα μέρη και τους δρώντες καθώς στον Αντώνη Σκιαθά παρατηρείται μια απόλυτη ελευθερία, στα όρια τα άναρχης επιλογής, στη χρήση κάθε φορά και στη σύμπλευση, μέσα στο ίδιο ποίημα από στίχο σε στίχο και από στροφή σε στροφή, των τριών αυτών σταθερών που ανέφερα. Παράδειγμα: τους Λέοντες της Δήλου στα ιερά της κοιμήσεως/ του Γεωργίου Νόελ λόρδου Μπάιρον/ Ένοικος κι αυτός, όπως και ο λόρδος, του μεγάλου πελάγους/ ύφαινε τις εμμονές του θέρους […] Ήξερε καλά όπως η Άννα η Κομνηνή/ ότι το ξημέρωμα υπήρχαν πάντοτε κλωστές/ με αίμα κι αλεύρι σπαρμένο στο περβάζι/ της νήσου γι’ αυτούς που θα έρθουν νέοι. (σ. 25). Εδώ έχουμε τον ποιητή κι επαναστάτη Φιλέλληνα του ’21 με τη βυζαντινή πριγκίπισσα του 11ου αι. την οποία επίσης έχει μνημονεύσει κι ο Καβάφης στο ομότιτλο ποίημά του «Άννα Κομνηνή».
Για να επανέλθουμε στην κατηγοριοποίηση που επιχειρώ μέσα από την ποίηση του Αντώνη Σκιαθά, έχουμε στην ενότητα τόπος: τη Γέφυρα του Ευρίπου, την Ιωνία, πόλη του Ανακρέοντα, την Τροία, τη μονή Δαφνίου, τη Δήλο, την Παλμύρα, το Άθως, τις κολόνες του Επικούρειου Απόλλωνα, τη λίμνη Κουμουνδούρου (εκεί όπου ο Πατρινός Περικλής Γιαννόπουλος «δημιούργησε την αυτοκτονία της λίμνης/ στο κορμί του»), τις ανασκαφές του Σούνιου, την Ιθάκη, τις κοίτες του Αλφειού (εκεί όπου ο Μελάμποδας συνάντησε τον θεό Απόλλωνα), την Ίμβρο και την Τένεδο/ την Οία και τη Ρω, τη σοφίτα του Ερέχθειου, της Κρήτης τα άγια βουνά, γυμνόλαιμες πλαγιές της Αστυπαλιάς, της Τήλου, της Κύθνου/ και των λοιπών περιουσιών της Γαληνοτάτης Πατρίδας, την πλάνη του Ταΰγετου, τη μαγγανεία της ποίησης/ στις νήσους των Σποράδων, τα βράχια των Μυκηνών, τ’ άπειρο στις αποσκευές των πρώτων μεταναστών/ της Αμερικανικής Ηπείρου, τις μνήμες του κήπου των Ελαιών, τους αφημένους βράχους της Μιλήτου, τα γιασεμιά της Τροίας, Αιδηψός – Τσεσμές/ Αιτωλικό –Αλεξάνδρεια, τα Ιόνια νερά, τη Ρούμελη, την Επτάνησο σε μια απογευματινή αιώρα στο πέλαγος…
Στην ενότητα χρόνος παρακολουθούμε μέσα από τα ποιήματα τη σύμπραξη/σύμπλευση των αιώνων, μια κατάλυση δηλαδή των χρονικών αποστάσεων που μόνο στην ποίηση μπορεί να επιτευχθεί. Εκεί όπου ο 9ος-8ος π.Χ αιώνας συνυπάρχει με το τέλους του 11ου μ.Χ. αιώνα: το έθνος των τοκογλύφων, στα όρια της Τροίας,/ δίπλα στις βροχερές αγορές/ της μονής Δαφνίου. Και αλλού: Τις νύχτες του Ομήρου (του 710 π. Χ.) να συμπλέουν στην ίδια στροφή με τους Σολωμό και Κάλβο (του 19ου αιώνα). Τον Σίγκμουντ Φρόυντ (19ος-20ος αι) με τα κορμιά του Διγενή (11ος-12ος αι) και τον Αντρέα Κάλβο στο ίδιο ποίημα.
Τέλος στην ενότητα πρόσωπα υπάρχει μια τεράστια βεντάλια που εκτείνεται από ζωγράφους, ποιητές, ιστορικά πρόσωπα, επαναστάτες της κλασσικής και σύγχρονης περιόδου. Ενδεικτικά μόνο αναφέρουμε:

Όμηρος, Πλάτων, Ρωμανός ο Μελωδός, Σολωμός, Κάλβος, Κ.Π. Καβάφης, Ανδρέας Εμπειρίκος, Κωνσταντίνος Καρυωτάκης, Έκτωρ Κακναβάτος, Αντώνης Σαμαράκης, Νικόλαος Καρούζος, Θανάσης Κωσταβάρας,

Λεονάρντο ντα Βίντσι, Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, Γιαννούλης Χαλεπάς, Γιώργος Μπουζιάνης, Γιάννης Τσαρούχης,

Άννα Κομνηνή, Ιωάννης Ρούκης εκ Φωκίδος, Μαντώ Μαυρογένους, Γκούρας, Ιωάννης Καποδίστριας, Άρης Βελουχιώτης, Νικόλαος Πλουμπίδης…

Η σύνδεση/αναγωγή σημαινουσών περιόδων με τη σύγχρονη ελληνική τραγωδία των τελευταίων ετών παραπέμπει σαφώς στη μέθοδο του Καβάφη: όπως και στον Καβάφη έχουμε ιστορικά ποιήματα εμπνευσμένα κυρίως από την ελληνιστική περίοδο, την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και το Βυζάντιο, χωρίς να λείπουν και ποιήματα με μυθολογικές αναφορές. Μόνο που στον Αντώνη Σκιαθά έχουμε και αναφορές στο πρόσφατο ιστορικό παρελθόν, δηλαδή την επανάσταση του ’21, αλλά και αναφορές από την κλασική αρχαιότητα (σε αντίθεση με τον Καβάφη). Ενώ, όπως και στον Αλεξανδρινό ποιητή, βλέπουμε ανάλογα και στην περίπτωση του Σκιαθά φιλοσοφικά ποιήματα –«διδακτικά» όπως χαρακτήρισαν κάποιοι τα ποιήματα του Καβάφη και ποιήματα ποιητικής, όπως συνηθίζεται να λέγεται σήμερα… Ποιήματα δηλαδή με «συμβουλές προς ομοτέχνους», δηλαδή ποιήματα για την ποίηση, και ποιήματα που πραγματεύονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, τη μοίρα των λαών, την έννοια του χρέους, ή περιγράφουν τις τραγωδίες της φυλής.

Ένας ακόμη ευδιάκριτος άξονας της ποίησης του Αντώνη Σκιαθά είναι ο λυρικός υπερρεαλισμός τύπου Έκτορα Κακναβάτου τον οποίον άλλωστε ονοματίζει ο Σκιαθάς στο ποίημά του «Χρησμοί της μνήμης του Ελεεινού της ποίησης»: Με τον τρόπο, λοιπόν του ποιητή/ Έκτορα Κακναβάτου/ το θέρος γίνεται μαΐστρος/ στον ασβεστόλιθο της πρώτης εφηβείας. (σ.20). Ένα κράμα δηλαδή ισοπεδωτικής αποκαθήλωσης κάθε συνέχειας από στίχο σε στίχο, μια αποδόμηση της λογικής αναμονής που έχει ως στόχο τη λεκτική εκκένωση αντίθετων ηλεκτρικών φορτίων-λέξεων, προκειμένου να δημιουργηθούν αστραπές στίχων και νοηματικοί κεραυνοί στροφών. Ο Σκιαθάς το ορίζει ως φρυκτωρία ξενιτιάς, όπου φρυκτωρίες είναι ακριβώς οι πυρσοί που ανάβονταν από τόπο σε τόπο για να επιτευχθεί η επικοινωνία με τα μακρινά μέρη, ένα είδος σημάτων μορς της αρχαιότητας. Αλλά τι άλλο μπορεί να χαρακτηριστεί η ποίηση –παρά σήματα μορς μεταξύ ποιητή και αναγνώστη;
Ένα παράδειγμα για τη σχέση με τον Έκτορα Κακναβάτο: όλα τα ασημικά της φάρας του Γιαννούλη Χαλεπά,/ με μια αλλαξιά εσώρουχα του στρατηγού της Επανάστασης/ Ιωάννη Ρούκη εξ Ευβοίας/ και τις επτά ταριχεύσεις του Εγώ,/ διπλοραμμένες σε μια φόδρα του ταγέρ/ της Μαντούς Μαυρογένους. (Α. Δ. Σκ. «Δραπέτης χρόνος», σ. 17)
Και από το «Τοπίο με φλύκταινες», της συλλογής Οδός των Λαιστρυγόνων του Κακναβάτου: Δεν ύπαρχε τρόπος να ξεφύγω/ μόνον ο λεξικογράφος Αναστάσης Ορλόφσκυ/ γυάλιζε πού και πού τα ομοιοκατάληκτα…
Η Ευγενία είναι χωρισμένη σε έξι ενότητες. Οι τρεις πρώτες, όπως μας λέει κι ο ίδιος ο ποιητής: Οι πρόγονοι στα ιερά του Μελάμποδα, Οι γεννήτορες στη νήσο των Σπετσών, Οι συγγενείς στα ιαματικά λουτρά της Αιδηψού, αποτελούν μια τριλογία που θα μπορούσαν να επέχουν και αυτοτελή θέση σε μια έκδοση. Παρά ταύτα θεωρώ πως λειτουργούν μέσα στο ίδιο σώμα του βιβλίου κι από την άποψη αυτή βοηθά η κοινή αίσθησή τους κυρίως με την μεθεπόμενη ενότητα του βιβλίου Οι παρουσίες στις ακτές της πολιορκηθείσης πόλεως του Μεσολογγίου. Στη χαραυγή του παρόντος,/ επίμονα τα πλήθη συρρέουν/ και πάλι στην πόλη/ με τα σιδερένια λιοντάρια,/ ουρλιάζοντας στα σιντριβάνια/ για το αίμα της αυριανής μέρας, διαβάζουμε στο ποίημα «Αυτόχειρας εξ ετεροχθόνων» από τη σχετική ενότητα. Το φορτισμένο Μεσολόγγι σύμβολο της πολιορκίας αλλά και της εξόδου. Το Μεσολόγγι που σώπαινε «ανεβαίνοντας υψόμετρα τη νόηση/ πάσχιζε να γενεί σιρίτι του Γαλαξιδιού/ ή παιδικό καΐκι», κατά τον Κακναβάτο. Τη γενέθλια πόλη του πατέρα μου που σήμερα (σ.σ παρoυσίαση στο Polis Art Café την Τετάρτη 18.1. 2017) αν ζούσε θα γιόρταζε την ονομαστική του εορτή. Γι’ αυτό επιτρέψτε μου να κλείσω την αναφορά μου αφιερώνοντας την παρέμβασή μου στη μνήμη του. Στη μνήμη των απανταχού πολιορκημένων και στην ελπίδα πολλών μελλοντικών Εξόδων.

ΝΕΝΑ Ι. ΚΟΚΚΙΝΑΚΗ Αντώνη Δ. Σκιαθά: «Θερινό ανεμούριο». Αχαϊκές εκδόσεις (Πάτρα 1993)

Όσες φορές ανοίγω μια ποιητική συλλογή προσπαθώ να γευθώ το χρόνο. Πρόκειται για μια ιδιότυπη αίσθηση που δημιουργείται από τα γεγονότα που παίρνουν θέση μέσα σ’ ένα συγκεκριμένο χρόνο και παραλλάσσουν ανάλογα με την οπτική γωνία κάτω από την οποία θεωρούνται. Αυτό ίσως τους δίνει μια ειδική γεύση.

Η αίσθηση εντάσσεται στο ακαθόριστο της διάρκειας και χρωματίζεται ανάλογα. Η σκέψη ξεπερνάει την πολλαπλότητα των φαινομένων και κατευθύνεται στο μυστικό δάσος της ψυχής που οραματίζεται. Μ’ αυτόν τον τρόπο συντελείται η πνευματική συνάντηση. Η πραγματικότητα του ποιητή αναπαριστάνεται στην ψυχή του αναγνώστη που είναι τώρα σε θέση να οικειοποιηθεί τα οράματά του και τα σχήματα που τα συνοδεύουν σαν κώδικας μυστικός. Η όλη διαδικασία παράγει τη γεύση του χρόνου. Το θαύμα της ποίησης.

Ο χρόνος στην ποίηση του Αντώνη Σκιαθά φτάνει με το σκοτάδι και τα χρώματα που το πλαισιώνουν: το μαύρο, το μωβ, το πράσινο. Ο ποιητής συλλαβίζει τα πράγματα με τις εικόνες που του παρέχει ο κόσμος του. Η πορεία του στο χρόνο είναι βιωματική και αυτοβιογραφική. Το δάσος, τ’ αερικά, η καταιγίδα, οι «πάμφωτες σελήνες» και το πέλαγος που «μπερδεύεται σε κλώνους λεμονιάς» γίνονται οι αναβαθμοί της σκέψης του στο ταξίδι του μέσα στο χρόνο, ή αλλιώς τα ποιητικά μοτίβα του. Δεν μπορεί ωστόσο να ξεφύγει από τη μοναχική μοίρα του ποιητή:

«Μες τον ουρανό βυθό ΜΟΝΟΣ

μεταλαμβάνω αδαής τη βασιλεία των πτηνών» (σελ. 20)

Η λύτρωσή του δεν μπορεί να συντελεστεί παρά μόνο μέσα στη φύση:

«με μια βροχή βελούδινη

να τυλιχτώ μαζί σου» (σελ. 38)

Το άρρητο όραμα εδώ είναι ο έρωτας:

«ως μελανόμορφη σκιά

θα έρπω στο κορμί σου» (σελ. 38)

Η προσπάθεια απεικόνισης των ψυχικών μεταλλαγών μέσα στο χρόνο είναι κοπιώδης. Το ίδιο όσο και η άρνηση να υποταχτεί ο ποιητής στη φθορά των καταστάσεων του χρόνου, πράγμα που συνδέεται απόλυτα με τις απτές πραγματικότητες της ζωής: την εκθαμβωτική γύμνια απέναντι στη μοναξιά και απέναντι στο θάνατο. Ο ποιητής αρνείται συνειδητά την υποταγή και οπλισμένος με την φαντασία του «παγιδεύει σαν δραπέτης τις φθορές του θανάτου» (σελ. 34).

Ο στοχασμός του διασχίζει τον χώρο και τα πρόσωπα. Πιστεύει στη λύτρωση και συνεχίζει έστω κι αν οι ανθοί μεταλλάζουν στο σχήμα του δρεπανιού:

«Το Μέγιστο εσπερινό

μ’ ένα δρεπάνι ανθούς

υψώνομαι ενήδονα στις όχθες

των μαστών της».

Ο θάνατος καραδοκεί πίσω από τον έρωτα. Τα λουλούδια σχηματοποιούνται στο σύμβολο του θανάτου, το δρεπάνι, όπως το φόρτωσαν οι αιώνες στην όψη του. Ωστόσο τα λουλούδια, αέναο ερωτικό σύμβολο ανταγωνίζονται το θάνατο και νικούν. Στην πάλη του με το θάνατο ο έρωτας θα είναι ο νικητής.

Κι ο ποιητής:

«χωρίς οστά εξέρχεται

ζωγραφισμένος όλος» (σελ. 18)

Ακολούθησα την ποιητική φωνή του Αντώνη Σκιαθά στους αναβαθμούς της ποιητικής του φαντασίας. Το ταξίδι δεν ήταν εύκολο, ωστόσο άξιζε για τη γοητεία που μ’ ακολουθεί. Καλοκαίρι και «Θερινό ανεμούριο»… Ένα ξάφνιασμα και μια ελπίδα λύτρωσης. Απόηχοι φωνών μέσα από τη φύση και τους μύθους της, μέσα από τη μυθολογία της Ιστορίας και τις αλήθειες της.

Η συνάντηση με μια γνήσια ποιητική φωνή εμπεριέχει πάντα το συγκλονιστικό που μοιάζει με την τεράστια και μακρόχρονη αποδιοργάνωση των αισθήσεων για να θυμηθώ τον RIMBAUD. Η διαφορά βρίσκεται ίσως στη διάρκεια. Όμως η διάρκεια του χρόνου αίρεται στην ποίηση. Κι αυτό είναι βέβαια το μεγάλο μυστικό της.

Σταύρος Κ. Σταυρίδης Εμβόλιμο Τ.20 Βιβλιοπαρουσίαση (Χειμώνας 1993 – Άνοιξη 1994)

«ΠΑΡΑΜΕΘΩΡΙΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ», ποίηση, εκδ. «ΘΕΜΑ», β’ έκδοση, 1992, σελ.112.

Ποίηση υπερρεαλιστική, με συνειρμική αλληλουχία, που προβληματίζει με το επιγραμματικό της ύφος, προκαλεί με την τολμηρή μεταφορά, καταπλήσσει με τον παλμό και την ένταση του πολυσημικού της λόγου και αναστατώνει με όσα φανερώνει και όσο υποδηλεί.

Ο ποιητής ατενίζει τη ζωή όχι μέσα από τη ζωή αλλά απ’ τη σκοπιά του θανάτου. Από εκεί βλέπει να διαλύονται όλα τα εδώ σχήματα, οι οικείες συμβάσεις, κι αυτό που παρουσιάζεται είναι ένας ταραγμένος ωκεανός, μια «παλίρροια» σύγχυσης, ονειρικής αοριστίας και μεταφυσικής αβεβαιότητας. Ο πόνος και ο θάνατος καθώς και μια λογική του παραλόγου, παραμένουν οι έσχατες πραγματικότητες που τελικά επικρατούν και καταλύουν ό,τι ωραίο διαθέτει η ζωή. Ο έρωτας παρουσιάζεται ακρωτηριασμένος, (βλ. «ευνουχισμένος», σελ.33) το όνειρο εφιάλτης, η αλήθεια μύθος και απάτη. Ο θάνατος, ως υπερπραγματικότητα που διέπει τα πάντα, δεσπόζει καθ’ όλο το μήκος του χρόνου, άρα και το παρόν εντάσσεται ήδη σ’ αυτόν.

Δηλαδή, από μια άποψη ό,τι είναι να πεθάνει είναι ήδη νεκρό. Η ομορφιά, η αγάπη, η τρυφερότητα, η παιδική ξεγνοιασιά, λειτουργούν ατελέσφορα μπροστά στο θάνατο, ανήκουν ήδη στο παρελθόν, είναι ένα «σκουριασμένο λούνα παρκ» (σελ.31). Η διαλεκτική ένταση μεταξύ ζωής και θανάτου καταλήγει στην υιοθέτηση μιας ειρωνικής διάθεσης και στάσης, που είναι και αναπόφευκτο επακόλουθο της ανεπάρκειας του ορθολογισμού. Το επόμενο σύστημα λογικής μπορεί να χαρακτηρισθεί ως υπερλογικό και αυτό υιοθετεί η ποίηση του Αντώνη Σκιαθά, ως όργανο για την έρευνα του πραγματικού. Παρά τη βίωση της απελπισίας από την επίγνωση της παρακμής των ιδεών, η ποίηση αυτή διαθέτει ένα νεανικό σφρίγος, μια διανοητική ικμάδα, μια δροσιά. Με τόλμη στρέφεται ενάντια στις παραδοσιακές συμβάσεις και ανατρέπει κατεστημένα ιερά και όσια. Αυτά δεν γίνονται από μια τάση καταστροφής, αλλά για να έλθει εις πέρας η έρευνα και η πρόταση του ποιητή. Από την διαλεκτική διαμάχη ανάμεσα στην αδήρητη πραγματικότητα που μας ορίζει, και το αίτημα για το πώς θα όφειλε να είναι ο κόσμος, ακολουθούν ανατροπές από τις οποίες προκύπτει ένα σύνολο τυχαίων λογικών και παράλογων θραυσμάτων (- στοιχείων), από το χάος των οποίων τείνει να αναδυθεί μια αντικειμενική αλήθεια που ωστόσο δεν ολοκληρώνεται, διαιωνίζοντας το παιχνίδι του λογικού ανταγωνισμού. Εντούτοις μετά την συντελούμενη κατακρίμνηση και θραυσματοποίηση του κόσμου είναι δυνατή μια επανατοποθέτηση ή αναστύλωσή του με πιο ικανοποιητικά μέτρα. Για να αποσαφηνίσουμε τα παραπάνω και για να γνωρίσουμε καλύτερα τον βαθμό της πολυσημικής έντασης που χαρακτηρίζει την ποίηση αυτή, θα επιχειρήσουμε μια σύντομη ερμηνεία συμβόλων και την αποκωδικοποίηση της νοηματικής δομής ενός μικρού ποιήματος που επιλέξαμε ως αντιπροσωπευτικό:

«Ο θάνατος παλίρροια μας μπέρδεψε                                                                                     (1)

φορώντας τα λινά του.                                                                                                (2)

Στα κάτοπτρα εφάνηκε σ’ άλογο ιππέας                                                                     (3)

μες τις φυτείες                                                                                                             (4)

των σταριών σφάγιασε κοκκόρια.                                                                              (5)

Οι παπαρούνες άνθισαν                                                                                              (6)

μαζεύοντας τις σφήκες». (σελ.32)                                                                               (7)

(Στίχος 1). Παλίρροια = ορμητικό πλήθος.

Επομένως ο θάνατος μας κατακλύζει πανταχόθεν. Όμως, δεν είναι ένας σιδηρόφρακτος ιππότης (στ. 3), όπως αναπαριστάνεται, αλλά ένας απλός εργάτης, αφού «φόρεσε τα λινά του» (στ. 2). Δηλαδή, υπόκειται στους νόμους της φύσης. Η απομυθοποίηση αυτή μας «μπερδεύει» (στ. 1).

(Στ. 3) Κάτοπτρο = Η υποκειμενική συνείδηση του ανθρώπου, όπου τα πράγματα μεταμορφώνονται σε «είδωλα» και μόνον έτσι μπορούν να γίνουν αντιληπτά. Στη συνείδησή μας λοιπόν παραμένει ένας ιππότης της Αποκάλυψης (στ. 3) που προκαλεί τρόμο.

(Στ. 5) Στάρια = ψυχές (συνηθισμένη μεταφορά στη βυζαντινή υμνογραφία και ποίηση).

Εν’ τούτοις ο θάνατος εν μέσω πλήθους ψυχών (= φυτείες, στ. 4) δεν θερίζει αυτές, (όπως φοβόμαστε) αλλά, απροσδοκήτως σφαγιάζει «κοκκόρια», (στ. 5).

Κόκκορας (ή πετεινός, πτηνό που μετρά τον χρόνο και αναγγέλει το πέρασμά του) = σύμβολο της συνείδησης του χρόνου. Επομένως ο θάνατος ανατρέπει τη συνείδηση του χρόνου, την καντιανή a-priori αντίληψη του χρόνου, σύμφυτη στην ανθρώπινη νόηση. Η ανατροπή αυτή γίνεται κατά τρόπο βίαιο και επώδυνο (= σφάγιασε, στ. 5).

(Στ. 6) Οι κόκκινες παπαρούνες συνειρμικά παραπέμπουν στο αίμα από τη σφαγή των πετεινών (= μια νέα πραγματικότητα ανθίζει μετά την καταστροφή και τον πόνο).

(Στ. 7) Η σφήκα παραπέμπει στο κεντρί που την χαρακτηρίζει. Επομένως:

Σφήκα = Κεντρί = Επώδυνο ξύπνημα. (Κατά το κεντρίζω = διεγείρω) (α) Ωστόσο « οι σφήκες» ως ομοιάζουσες προς τις μέλισσες, οι οποίες γονιμοποιούν τα άνθη, και σε συνειρμική συνάφεια με τις παπαρούνες που «άνθισαν» (στ. 6), παραπέμπουν συνδηλωτικά στην άνοιξη (β).

Συμπερασματικά, από τον συνδυασμό των ερμηνευτικών προτάσεων (α) και (β) παίρνουμε ως συνισταμένη την έννοια μιας καινούριας ελπιδοφόρας πραγματικότητας, μέσα από επώδυνες διαδικασίες, ως κατάληξη του θανάτου. (!)

Στην κατακλείδα εκφράζουμε την άποψή μας ότι ο Αντώνης Σκιαθάς είναι ένας από τους πλέον ταλαντούχους ποιητές της νέας γενιάς.

Κώστας Τσαούσης, «ΕΘΝΟΣ», (22/8/1991)

ΣΤΙΧΟΙ ΓΙΑ ΚΕΙΝΑ ΠΟΥ ΚΡΥΒΟΝΤΑΙ ΚΑΤΩ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΟΝΟΥΣ ΜΑΣ

ΚΑΛΥΜΜΕΝΑ από τη θάλασσα και τους αρχαίους μύθους αισθήματα και βιοτικοί πόνοι «τραγουδιούνται» από τον ποιητή, με συχνά υπερρεαλιστική γραφή, αλλά με ρυθμό που καθοδηγεί στα στοιχεία της καλής ποίησης.

«»Σημειώσεις» επιγράφει τα περισσότερα ποιήματα της συλλογής του ο Αντώνης Σκιαθάς (σε έξι «εποχές», εκτός των πέντε «εισαγωγικών» ποιημάτων: της Καμφοράς, του Ελαφημολίωνα, του Ηλεκτρου, του Ευκάλυπτου, του Ιωδίου, των Ηλιοτροπίων), και ο έρωτας είναι που διαχέεται σαν μουσική υπόκρουση και δίνει το «νόημα» σε όσα κρύβονται κάτω από τους πόνους των ανθρώπων και των πραγμάτων:

…Η κίνηση του αίολου στα νούφαρα/ το ορατό κορμί της είναι,/ είναι το PLASMA, είναι, το δέρμα του ερωδιοού,/ η ύλη είναι, διάσπαρτη στο δρώμενο/ κοιτώνα.

Ο έρως είναι ο μέγας/ ο κτήτορας/ του Σουνίου.

Σέρνει ως άροτρο/ την έλαφο της αλυκής,/ βαθιά στης θάλασσας/ την έσωθεν/ γαλήνη.

Με «εξορμήσεις» από το ιστορικό – μυθολογικό παρελθόν, ο ποιητής κρίνει τη σημερινή πραγματικότητα? η εικόνα που συνθέτει στο ποίημά του «Ως κιμωλία» (από τα καλύτερα της συλλογής) λέω πως είναι εγκαυστική:

…Η πόλη/έπεσε στα στίφη των βαρβάρων/ο τελευταίος ίλαρχος άφησε στον κάμπο/ ένα χρυσό αετό/ για ίνδαλμα.

Είναι η ώρα της ύψωσης/ και τα πουλιά είναι έτοιμα σε γέννα,/ οι ιερείς της μέλισσας νεκροί/ τα μάρμαρα χαρτιά, γεμάτα/ ξύσματα από μικρούς αιώνες.

Ουσία

Και με τα 38 ποιήματα της συλλογής, ο Αντώνης Σκιαθάς μιλάει εκ μέρους του κόσμου για τους πόνους, όχι με γλυκερές λέξεις και περιγραφές, αλλά με την έγνοια να προβάλλει την ουσία τους. Το πλούσιο λεξιλόγιο και οι πολλοί συμβολισμοί και μεταφορές κάνουν την ποίησή του, αν όχι ευκολοδιάβαστη, όμως ικανή να ερεθίσει τις αισθήσεις και τις αντιλήψεις.

(Ο Αντώνης Σκιαθάς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1960. Από το 1980 εργάζεται στην Πάτρα ως χημικός μηχανικός, όπου και σπούδασε. Το 1983 κυκλοφόρησε εκτός εμπορίου, η ποιητική του συλλογή «Παραμεθόριο νεκροταφείο».)

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΝΟΥΣΑΚΗΣ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ (25/4/1991)

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Α.Δ. ΣΚΙΑΘΑΣ: Ο ίππος των κυμάτων (σελ.64, «ΘΕΜΑ»)

Τα ποιήματα του Α. Σκιαθά αποτελούν παράδειγμα στιχουργικής αρτιότητας. Σου δίνεται η εντύπωση πως ο ποιητής με πολύ κόπο εξορύσσει τις λέξεις από χιλιάδες τόνους γλωσσικού μεταλλεύματος, για να θυμηθούμε τον Μαγιακόφσκι. Η ποίησή του εκφράζει ένα καλά αφομοιωμένο υπερρεαλισμό και ο περίτεχνος τρόπος ανάπτυξής της απλώνει σαν άρωμα, χάρη στη γόνιμη σύζευξη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας μ’ έναν λαμπερό και σαρωτικό ερωτισμό. Πρόκειται για ποίηση που τη βιώνεις με το σώμα, σε γρατζουνάνε στα χρώματα της μέρας, χάνεσαι στις μυρουδιές της φύσης και η γυναίκα γίνεται σάρκινος διάδρομος για την πιο εξαίσια θυσία. Ο Α. Σκιαθάς καλπάζει προς τον «άλλον» με ειλικρίνεια, προσπαθώντας μέσω της ανοικείωσης να κατακτήσει νέες εκτάσεις επικοινωνίας.

Δείγμα γραφής: «Η θάλασσα εμπόριο αποικιακών / λινά υφάσματα, κέρινες πόρτες, πορσελάνια σκόνη / αιμόφυρτο αλάτι / απλώνεται στις άκρες των ελάτων υμέναιο παράλιων πορνείων. Η σκαλωσιά της ένα πρίσμα ψαροκόκαλο, / φτερά υακίνθων πλέουν. / Οι σύζυγοι αλείφουνε με φως το ξεχασμένο σώμα. / Σε μηχανή ολέθρου / μικρές ιέρειες με τα στητά τους στήθη / θ’ ατιμάσουν τρις τον θάνατο / και η φωτιά / θα γίνει κέλυφος / στα σπλάχνα των υδάτων».

Ν.Ι. ΧΟΥΡΔΑΚΗΣ, ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΗ ΑΥΓΗ, (11/8/1996)

Ελληνικότητα και ανατολή

Αντώνης Δ. Σκιαθάς

«Φαντασιώσεις ενός οδοιπόρου»

Ποιήματα Εκδόσεις ΔΕΛΦΙΝΙ, 1996

Ο Αντώνης Σκιαθάς δημοσίευσε μια συλλογή, που, πράγμα σπάνιο για την ποίηση των τελευταίων δυο δεκαετιών, στη χώρα μας, διαθέτει ολοκληρωμένο ποιητικό θέμα και μύθο καθώς και ορισμένους κρίσιμους προβληματισμούς, ως επιγενόμενο, πάνω σε θέματα πολιτισμικής αυτογνωσίας. Μ’ αυτή την έννοια τα ποιήματα του Σκιαθά επαναδιατυπώνουν, στο πλαίσιο της νεότατης ποίησής μας, τους ομόλογους προβληματισμούς του μεσοπολεμικού μοντερνισμού (από τον Κόντογλου ως τη «γενιά» του ’30). Αλλά ας δούμε πιο συγκεκριμένα τα ζητήματα που τίθενται.

«Οι περιπέτειες ενός προσκυνητή» είναι ένα περίφημο κείμενο της ρωσικής φιλοκαλικής αναγέννησης του 19ου αιώνα. Στο κείμενο, που ο συγγραφέας του παραμένει άγνωστος, εξιστορούνται οι οδοιπορίες ενός πλάνητα μοναχού στη ρωσική επικράτεια καθώς και η μέθοδος με την οποία βίωνε την προσευχή της καρδιάς («Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με τον αμαρτωλό») που αποτελεί το βάθρο του νηπτικού μυστικισμού. Το περίφημο αυτό κείμενο επιτελεί διπλό σκοπό. Αφ’ ενός λογοτεχνικό, καθ’ όσον περιγράφει το εσωτερικό της Ρωσίας με τα μεγάλα ποτάμια, τα απέραντα δάση, τα φτωχά χωριά και τους πένητες χωριάτες, κ.λπ.

Και αφ’ ετέρου, διδάσκει τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να γίνουμε μέτοχοι των θείων ενεργειών. Να νιώσουμε, δηλαδή, την καρδιά μας ως κατοικία Θεού.

Συσχετίζω ως πρότυπο το θεολογικό αυτό βιβλίο με τη συλλογή του Α. Σκιαθά «Φαντασιώσεις ενός οδοιπόρου», όχι μόνο γιατί στα πονήματά του ο Σκιαθάς παραθέτει πολλούς στίχους που ορίζουν ως στόχο μια θεολογική αναζήτηση με την ορθόδοξη έννοια, αλλά και για τον τρόπο (δια της οδοιπορίας) που μπορεί να γίνει επιτεύξιμος ένας τόσο υψηλός στόχος.

Η οδοιπορία στην περίπτωσή μας λαμβάνει χώρα στο εσωτερικό του ελλαδικού χώρου και μεσογειακού τοπίου, το οποίο αισθητοποιείται ως σύνθημα γεωγραφικό.

Η συλλογή περιέχει τριάντα ποιήματα, τα οποία κατανέμονται σε τέσσερις ενότητες : α. Ο οδοιπόρος. β. Η οδοιπορία. γ. Οι φαντασιώσεις. δ. Η διαθήκη. Η αρχιτεκτονική της συλλογής ανταποκρίνεται στο κύριο θέμα που είναι η πολύμορφη αισθητοποίηση της ζωής του οδοιπόρου, που, εκ των πραγμάτων, είναι ζωή συναρπαστική, τόσο στην εσωτερική (φαντασιώσεις), όσο και στην εξωτερική της διάσταση (περιπλάνηση στον τόπο).

Ο Σκιαθάς για να πραγματώσει το εγχείρημά του, που στην ουσία, όπως είπαμε, είναι η επαναδιαπραγμάτευση του νοήματος της ελληνικότητας (ή καλύτερα του ελληνισμού) δανείζεται ως πρότυπα, εκτός από το ήδη αναφερθέν, και τα έργα των Ελλήνων υπερρεαλιστών, οι οποίοι προσπάθησαν στα όρια της γενιάς του ’30, μαζί με τους άλλους μοντερνιστές (Σεφέρη, Τερζάκη, Θεοτοκά) να προβάλουν μια δυναμική σύλληψη της ελληνικότητας και γι’ αυτό μίλησαν για τον ελληνισμό ως ένα διαρκές γίγνεσθαι.

Στην περίπτωση, λοιπόν, του Σκιαθά, που απ’ όσο γνωρίζω είναι η πρώτη που καταγράφεται στα όρια της «γενιάς του ‘80», το νόημα της ελληνικότητας διαχέεται στον ευρύτερο πνευματικό χώρο της «καθ’ ημάς ανατολής». Γι’ αυτό ο κεντρικός προσανατολισμός είναι θεολογικά εντοπισμένος χωρίς βέβαια να υστερεί στο σύνολο η εμπράγματη αισθητική του ελλαδικού, νησιωτικού και μεσογειακού τοπίου, ως γεωμορφολογική, ιστορική και ψυχική σύνθεση.

Η ποίηση του Σκιαθά δεν εξαντλείται, βέβαια, μόνο στα ζητήματα που συνοπτικά περιέγραψα. Όμως πιστεύω ότι αυτά είναι τα σοβαρότερα. Αλλά για να λάβουν μια ευρύτερη σημασία θα πρέπει να βρουν ανταπόκριση και στους άλλους «ομογενείς» ποιητές, διαφορετικά θα παραμείνουν φιλόδοξες προσπάθειες ενός, πράγματι, αξιόλογου ποιητή, που θα μπορούσαμε να τον χαρακτηρίσουμε ως θηρευτή «ουρανοσύνης»!

Ελένη Χωρεάνθη Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, (13/8/1996)

Λιτότητα, μουσικότητα και υποβλητικές εικόνες

Η συλλογή «Φαντασιώσεις ενός οδοιπόρου» του Αντώνη Σκιαθά

Αντώνης Δ. Σκιαθάς: «Φαντασιώσεις ενός οδοιπόρου». Ποιήματα. Εκδόσεις «Δελφίνιος, Αθήνα 1996, σελ.69.

Ο Αντώνης Σκιαθάς ξεκίνησε το 1983 με το «Παραμεθόριο νεκροταφείο». Ακολούθησαν τα βιβλία: «Ο ίππος των κυμάτων» 1990, «Θερινό ανεμούριο» 1993.

Οι «Φαντασιώσεις ενός οδοιπόρου», που είναι η πρόσφατη ποιητική του συλλογή, αρχίζει με μια «προφητεία», της οποίας οι δύο καταπληκτικοί στίχοι είναι όντως προφητικοί:» Ήρθε ο καιρός / που οι σκήτες θα μας σώσουν»(στίχοι που παραπέμπουν στις προφητείες του μεγάλου Έλληνα διαφωτιστή Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, όπως απέδωσε ο Κώστας Χωρεάνθης στο ομώνυμο ποιητικό του έργο – σύνθεμα «Σταυρός του Γένους – Κοσμάς ο Αιτωλός» (εκδ. «Εριφύλη»):… Πολλούς θα σώσουν τα βουνά…).

Εφιαλτικό, στη λιτότητά του, ποίημα, που μας εισάγει στο χώρο του ποιητή, όπου ο κόσμος φανερώνεται «με ζωή και με θάνατο ακαταύστως», προβάλλοντας εικόνες από ιλαρές και έφηβες έως σκυθρωπές και θανατερές στα μάτια του οδοιπόρου, τοπία μοιρολογούντων υδάτων και πτηνών ονείρων∙ και ημερών αρχαίων και «ηττημένων πόλεων» (26). Εγκαυστικός, ειρωνικός και συχνά αποσπασματικός και ελλειπτικός ο στίχος του, κινούμενος άνετα με ποικιλία ρυθμών και ήχων μετρικών, έχει την ιδιοτυπία του υπαινικτικού, άλλοτε με εμφανείς τις αναφορές ή επιρροές – δημοτικό τραγούδι, Ελύτης κ.λπ. – και συχνά με εντυπωσιακά σκιρτήματα του στίχου, δημιουργώντας καταστάσεις αφρόσυνης υπερβατότητας, που συνιστά η μαγεία του νοούμενου και του πιθανού.

Υπάρχουν νησιά – οράμτα, όπου η ψυχή του οδοιπόρου των φαντασιώσεων αναπαύεται στα φύκια και ας είναι το νερό «ακριβό και το ψωμί ολίγο» (57) και μια απαλή μουσική, περνώντας μέσα από εποχές καρπούσες, έρχεται σαν απόηχος μακρινής εσπερινής καμπάνας. Οι «Φαντασιώσεις ενός οδοιπόρου» με τη μουσικότητα, τις υποβλητικές εικόνες, τη χρήση λέξεων από όλο το φάσμα της γλώσσας, σε αντίθεση με την εκφραστική ένδεια που χαρακτηρίζει τα σύγχρονα στιχουργήματα, στο σύνολό τους, υποβάλλουν ευφρόσυνα και επιβάλλουν ως ενιαίο ποιητικό σύνολο με ύφος και μουσικές προεκτάσεις.